Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1980, Page 62

60
Höskuldur Þráinsson
höfundar skilgreina tilvísunarfornöfnin og hvernig þær skilgreiningar
passa við þau almennu einkenni sem fornöfn eiga að hafa samkvæmt
því sem hér var rakið. M. ö. o., hvað eiga tilvísunarorðin sem og er
sameiginlegt með fomöfnum að áliti þessara málfræðinga:
(21) b Tilvísunarfomöfn (pr. relativa) era sem og er. Þau vísa til
einhvers, sem á undan er komið ... Þessi fomöfn eru eins í
öllum föllum og báðum tölum (Halldór Briem 1910:31)
(22) b Tilvísunarfomöfn era í nútíðarmáli tvö: sem og er. Þau era
eins í öllum kynjum, föllum og báðum tölum (Bjöm Guð-
finnsson 1958:53)
(23) b Tilvísunarfomöfn: Sem, er . .. Þessi fn. era eins í öllum kynj-
um, föllum og báðum tölum (Gunnar Finnbogason 1976:
116)
(24) b Tilvísunarfornöfnin era sem og er. Þau taka engri formbreyt-
ingu (Skúli Benediktsson 1979:14)
Allar þessar lýsingar á einkennum tilvísunarorðanna sem og er láta
þess getið að þau taki engum formbreytingum. Þar sem Halldór Briem
og Gunnar Finnbogason nefndu raunar ekki í tilvitnuðum lýsingum á
einkennum fornafna að þau beygðust yfirleitt, þyrfti þetta svo sem ekki
að vekja neina undran hjá lesendum þeirra. En þeir sem lesa bækur
Björns Guðfinnssonar og Skúla Benediktssonar ættu strax að sjá að
þar era tilvísunarorðin talin til fomafna, sem aftur era talin með fall-
orðum, svo að það kann að virðast svolítið einkennilegt að tilvísunar-
orðin skuli engum formbreytingum taka. Sama verður uppi á teningn-
um í nýlegri málfræðibók, þar sem segir:
(25) .. . sem .. . nefnist tilvísunarfomafn. Þetta orð er í eðli sínu
fallorð þótt það sé reyndar alltaf eins að formi til, taki engum
beygingum. Tilvísunarfomafn stendur í stað þess orðs sem það
vísar til (Indriði Gíslason 1975:60)
Nú gæti það auðvitað verið að eitthvert orð hefði t. d. setningarleg
einkenni tiltekins fallorðaflokks og væri í þeim skilningi „í eðli sínu
fallorð“ þótt það tæki engum formbreytingum (sbr. dæmin í (20) hér
að framan). Við munum hins vegar reyna að sýna í 3. kafla að því sé
ekki þannig farið um tilvísunarorðin sem og er. Enda virðist svo sem
þeir sem hafa kallað þessi orð fornöfn hafi fyrst og fremst gert það
vegna einkenna sem e. t. v. eru nær því að vera merkingarleg en setn-