Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1980, Side 64

62
Höskuldur Þráinsson
hvaða tilvísunarorð hafa helst tíðkast í íslensku í aldanna rás. í þriðja
lagi verður svo rakið hvað ýmsir málfræðingar hafa haft um þessi ís-
lensku tilvísunarorð að segja.
2.1 Gerðir tilvísunarsetninga og tilvísunarorða
2.1.0
í upphafi væri kannski ekki úr vegi að reyna að setja fram bráða-
birgðaskilgreiningu á því hvað tilvísunarsetning er. Auðvitað er erfitt
að gefa slíkar almennar og algildar skilgreiningar, en samt er svo að sjá
sem málfræðingar séu sjaldnast í verulegum vafa um það hvaða setn-
ingar mega kallast tilvísunarsetningar í tilteknu máli. Og þar sem ekki
er ætlunin að koma fram með nein ný, algild sannindi um gerðir til-
vísunarsetninga getum við t. d. stuðst við skilgreiningu eða lýsingu sem
Avery Andrews gefur í doktorsritgerð sinni rnn tilvísunarsetningar og
samanburðarsetningar (1975:13):
(27) „. .. a relative clause is a subordinate clause that modifies a
constitutent external to it by virtue of containing a constituent
that is in some sense semantically equivalent to the modified
constituent.“
Á íslensku merkir þetta eitthvað á þessa leið: Tilvísunarsetningar eru
aukasetningar sem standa með setningarlið og kveða nánar á um hann
á þann hátt að í þeim er setningarhluti sem er í einhverjum skilningi
sömu merkingar og setningarhlutinn sem tilvísunarsetningin stendur
með. Við sjáum strax að þessi skilgreining er bæði setningafræðileg og
merkingarleg. Kunnugir sjá sjálfsagt líka fljótlega ýmsa annmarka á
henni, svo sem það að hér er gert ráð fyrir að allar tilvísunarsetningar
standi með einhverjum lið, eins og tilvísunarsetningin í (28) gerir t. d.
(sjá (1) hér að framan):
(28) Þekkir þú konuna [s sem kyndir ofninn minn]
Hér er tilvísunarsetningin afmörkuð með hornklofum og hún stendur
augljóslega með nafnorðinu konuna. Við getum kallað konuna höfuð
eða höfuðorð tilvísunarsetningarinnar. En það eru líka til höfuðlausar
tilvísunarsetningar, eins og kunnugt er (sbr. Andrews 1975:13 o. v.;
Bresnan & Grimshaw 1978), þótt ekki verði fjallað sérstaklega um þær
hér.7 Ég hygg þó að þessi skilgreining eða lýsing dugi okkur í bili.
7 Líklega má telja íslenskar setningar eins og (i) til þeirrar tegundar:
(i) Ég skal gera hvað ég get