Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1980, Blaðsíða 67

T ilvísunarfomöjn?
65
3 þad er sa Daguren vier h0fum epter Beded13
Þegar tilvísunarsetningar eru tengdar, virðist það ýmist gert með
beygjanlegum orðum (fornöfnum) eða þá með óbeygjanlegum smáorð-
um (sjá t. d. Schwartz 1971:142-143; Langacker 1972:147-148; Ebert
1978:21).14 í ensku eru t. d. notuð tilvísunarfomöfn á borð við who,
í þýsku fomöfn eins og der og wer, o. s. frv. Meðal tungumála sem hafa
óbeygjanleg smáorð til að tengja tilvísunarsetningar má nefna malagasí
(mál sem talað er á Madagaskar — sjá Keenan 1972b:171), indónes-
ísku (Langacker 1972:148) og hebresku (Schwartz 1971:142; Keenan
1972b:170-171). Og ef við lítum okkur nær hafa verið færð rök að
því að that í ensku, som í norsku (sama virðist gilda um dönsku og
sænsku) séu einmitt slík óbeygjanleg smáorð en ekki fornöfn, eins og
við komum að síðar (sjá t. d. Jespersen 1965:85; Emonds 1970:169;
Lightfoot 1979:314—316; Taraldsen 1978:625-627). Loks má nefna að
til er að notað sé bæði fomafn og óbeygjanleg tengiorð í senn (sjá t. d.
Schwartz 1971:142-144), en að því verður nánar vikið síðar.
2.1.3
Loks er að gera nánari grein fyrir því hvernig farið er með þann lið
sem í tilvísunarsetningunni samsvarar höfuðorðinu. Þar sem algengast
er að höfuðorðið sé nafnliður (Nl) og samsvarandi liður í tilvísunar-
setningunni líka, getum við kallað höfuðorðið Nlj^ og liðinn í tilvís-
unarsetningunni Nltj. Eins og Langacker (1972:146-148) bendir á er
Nltj yfirleitt ekki venjulegt nafnorð eða fullur nafnliður heldur er hann
venjulega „rýrður“ (reduced) á einhvem hátt (þótt það eigi víst líka
að vera til að Nlj^ sé rýrður í staðinn). Stundum er Nltj beinlínis
felldur niður, t. d. í tyrknesku (Komfilt 1977:416), astekamáli (indí-
ánamál talað í Mexíkó — sbr. Langacker 1972:147), malagasí (Kee-
nan 1972b:171) o. fl. Og ef við lítum okkur nær hefur því verið haldið
fram að enskar tilvísunarsetningar sem hefjast á that séu einmitt af
13 Þessi setning er úr Guðbrandsbiblíu og hér tekin úr bók Bandles (1956:366).
Framvegis verður oft vitnað í það rit sem Sprache og í bók Jóns Helgasonar (1929)
um málið á Nýja testamenti Odds Gottskálkssonar sem Málið.
14 Schwartz (1971) virðist reyndar flokka mál sem nota í tengiorðs stað form
sem ekki laga sig eftir aðstæðum innan tilvísunarsetningarinnar en geta þó beygst
(t. d. lagað sig eftir höfuðorðinu) með þeim málum sem hafa algerlega óbeygjan-
leg tengiorð.
Islenskt mál II 5