Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1980, Blaðsíða 83

T ilvísunarfornöfn?
81
finnanleg um hliðstæð sem og er frá neinu málstigi og auðvelt er að
fullvissa sig um að slík dæmi eru alls ótæk í nútíðarmáli:
(50) 1 *Þetta er maðurinn | ^ heyrt getið33
_ „ . . ( sem orðum . * .
2 *Þetta eru menmrmr j _ er varasamt að treysta
L orðum sem
3 *Þeir báru nú brott manninn í höfuð sem höggið hafði komið
Þessi staðreynd gerir þýðendum oft erfitt fyrir þegar þýða þarf er-
lendar tilvísunarsetningar með hliðstæðum tilvísunarfornöfnum á eðli-
legt íslenskt mál og bregða þeir þá á ýmis ráð (Höskuldur Þráinsson
1973). Ástæðan fyrir því að setningarnar í (50) eru vondar getur ekki
verið sú að sem og er megi ekki nota þar sem samhengið krefst eignar-
falls, eins og stundum er látið í veðri vaka (Stefán Einarsson 1945:70;
Ólafur M. Ólafsson 1979:316, 322 o. v.). í fyrsta lagi ætti að vera hægt
að notast við þágufall í setningum eins og (50)3 (sbr. (49)7). í öðru lagi
gengur ágætlega að nota sem og er í setningum með sögnum og for-
setningum sem stýra eignarfalli, sbr. (51):
(51) la Hún er stúlkan sem ég sakna — mest
b Ég sakna hennar (ef.) mest
2a Þetta er borgin sem ég fór til —
b Ég fór til þessarar borgar (ef.)
Þetta virðist allt býsna torskilið ef sem er fomafn (sama gildir um er
hér) en liggur alveg ljóst fyrir ef um tengingu er að ræða. Tengingar era
auðvitað aldrei notaðar hliðstæðar eins og fallorð og þess vegna er
engin von til þess að setningamar í (50) séu góðar. Setningarnar í (51)
eru hins vegar í lagi af því að eins má fella niður (eða skilja eftir eyðu
fyrir) fallorð í eignarfalli og öðram föllum.
Þessi síðasta staðhæfing þarf raunar svolítillar skýringar við. Það er
nefnilega svo að yfirleitt er ekki hægt að fella niður hliðstætt eignar-
fall í tilvísunarsetningum í nútímaíslensku. Þannig eru eftirfarandi
setningar litlu eða engu betri í málvitund flestra en samsvarandi setn-
ingar í (50) — en reyndar ekki heldur þegar þágufall er hugsanlegt:
33 Ég prófa sem hér bæði á undan og eftir aðalorðinu vegna þess að báðir
möguleikarnir virðast koma til greina með hver, þótt eignarfallseinkunn standi
annars oftast á eftir aðalorði í nútíðarmáli.
íslenskt mál II 6