Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1980, Qupperneq 87

Tilvísunarfornöfn? 85
1920:206). í (57) eru sýnd nokkur dæmi, einkum frá Oddi Gottskálks-
syni og Guðbrandi Þorlákssyni, en nútíðardæmi eru alþekkt:
(57) 1 ef at eg skylldi annars huors vid missa (Málið:146)
2 vær hofum enn eigi heyrt huort at nockr heilagr andi væri
(Málið:150)
3 Þegar ad minn Broder Esau mæter þier (Sprache:458)37
4 Madurinn giprde sem ad Joseph bifalade honum
(Sprache:461)
5 heilsaðu einkum ef að fyrir ber (19. öld)
Væntanlega þekkja flestir dæmið í (57)5 og sá sem lét það frá sér fara
hefur yfirleitt ekki verið talinn sérstakur bögubósi í meðferð málsins.
Því miður hefur þetta fyrirbrigði ekki verið rannsakað nógu ítarlega
og þess vegna er ekki alveg ljóst hvað það er sem ræður því hvort þetta
auka-að bætist við eða ekki. Þó er athyglisvert að í spurnarsetningum
er þessu að bætt við spumartenginguna hvort en ekki við spumarfor-
nafnið hver né heldur spumaratviksorðið hvert:
(58) 1 Ég veit ekki j hvort María hefur hitt Jón í dag
t hvort að
2 Ég veit ekki í í\vern María hefur hitt í dag
° ( *hvem að
3 Ég veit ekki | ag María hefur farið í dag
Þetta bendir til þess að smáorðinu að sé aðeins bætt við tengingar en
ekki t. d. fornöfn eða atviksorð. í þessu sambandi er t. d. vert að gefa
því sérstakan gaum að hljóðfræðilega er atviksorðið hvert mjög svipað
tengingunni hvort, svo að ekkert ætti að vera því til fyrirstöðu að að
væri bætt við hvert ef hljóðfræðileg atriði væru það sem úrslitum ræður.
Eins og við sáum í (57)4 getur smáorðið að t. d. staðið með saman-
burðartengingunni sem. Ef tilvísunarorðið sem er líka tenging, mætti
búast við því að að gæti líka staðið með því. Sú er líka raunin á, eins
og kunnugt er, og svo virðist sem það sé býsna gamalt í málinu, a. m. k.
37 Raunar er þegar venjulega talið upphaflegt atviksorð og tíðartengingarhlut-
verk þess gæti því hafa þróast úr sambandinu þegar er (sbr. t. d. Haraldur Matt-
híasson 1959:40—41). En þegar að í þessu sambandi er þó líklega fremur sama
eðlis og þegar að í nútíðarmáli, þótt einnig séu til annars konar dæmi (sbr. Bandle
1956:455-456. Sjá einnig Nygaard 1966:269-270.) Við komum nánar að greiningu
á hlutverki eða tegund að hér að aftan.