Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1980, Page 228

226
Ritdómar
í bókinni Mál og máltaka sem hér er tekin til umfjöllunar er vikiS að nokkrum
hliðum málsálfræðinnar, einkum að því er lýtur að rannsóknum á barnamáli. Bók-
in samanstendur af 8 greinum og bókarköflum eftir 7 erlenda höfunda. Greinarnar
eru flestar skrifaðar í byrjun síðasta áratugs. Þó er grein eftir Roman Jakobson frá
árinu 1939.
I fyrsta kafla bókarinnar, „Sálfræðilegar málrannsóknir", eru þýddir nokkrir
hlutar úr bók Slobins Psycholinguistics, sem kom út árið 1971. Ræðir Slobin fyrst
almennt um málmyndunarfræði og tengsl hennar við málsálfræði. Þessu næst
fjallar hann um málsálfræðilegar tilraunir þar sem m. a. er kannað hvernig fólk
skynjar setningar. Að lokum víkur Slobin að rannsóknum á barnamáli. Það verður
að teljast óheppilegt að þýðendur höfðu ekki aðgang að 2. útgáfu af bók Slobins
sem út kom í fyrra (1979). Sú útgáfa er í verulegum atriðum frábrugðin hinni
fyrri. Slobin farast svo orð í formála 2. útgáfu: „Árið 1969 [en þá gekk hann frá
handriti 1. útgáfu] var næsta auðvelt að segja samfellda sögu af málsálfræði þar
eð rannsóknir voru af skornum skammti en fyrirheitin mörg. Ein kenning — mál-
myndunarfræðin — var alls ráðandi og rannsakendur fáir. Nú er úr aragrúa kenn-
inga og rannsókna að velja. Saga greinarinnar er flókin, bæði margbrotnari og
óljósari en áður“ (Slobin 1979:vii — þýð. ritd.).
Ef finna á einn samnefnara fyrir þær breytingar sem orðið hafa á málsálfræði
síðastliðinn áratug þá er hann tvímælalaust sá að greinin hefur öðlast sjálfstæði
gagnvart málvísindum og þá einkum málmyndunarfræðinni. Fyrrum töldu margir
málsálfræðingar það hlutverk sitt að sýna fram á að málmyndunarfræðin væri
„sálfræðilega réttmæt". Rekur Slobin nokkrar rannsóknir af því tagi í Máli og mál-
töku. Þótt slíkar rannsóknir séu enn stundaðar (og þá sennilega frekar af málfræð-
ingum en sálfræðingum) fer mun minna fyrir þeim en áður. Að sama skapi hefur
áhugasvið þeirra málsálfræðinga sem kanna málskilning tekið nokkrum breytingum
og er ekki einvörðungu bundið við skynjun setninga. Þessi þróun er reyndar ofur
eðlileg. Fyrir daga málmyndunarfræðinnar rannsökuðu málfræðingar einkum orð
og tengsl þeirra og byggðu þá gjarnan á tengslalíkani atferlishyggjunnar um að
áreiti leiði til svörunar. Rannsóknir Chomskys sýndu fram á mikilvægi setninga-
fræðinnar. Nýrri rannsóknir (m. a. innan máltölvunar og hugrænnar sálfræði) hafa
svo greinilega sýnt að málhæfnin ein sér (svo sem Chomsky skilgreindi hana) er
ekki nægjanleg til að skýra hvernig fólk notar mannlegt mál. Málskilningur er afar
flókið fyrirbæri þar sem reynir á málhæfni en auk þess á rökhugsun fólks, þekk-
ingu þess og skilning á mannlegum samskipum, þ. e. á almenna vitsmunalega
þætti. Frá sjónarhorni málvísinda getur verið gott að afmarka málhæfni frá öðrum
vitsmunalegum hæfileikum mannsins. En innan málsálfræði er slik afmörkun
ótæk. Því er e. t. v. skiljanlegt að sumir fræðimenn velti nú fyrir sér „málsálfræði
án málvísinda" (sbr. Johnson-Laird 1977). Rétt er að lesendur bókarinnar hafi
þetta í huga. Slobin rekur þessi nýju viðhorf að nokkru leyti í 2. útgáfu bókar
sinnar.
Síðast í kaflanum ræðir svo Slobin um máltökurannsóknir og gerir það af skyn-
samlegu viti enda einn fremsti sérfræðingur á því sviði.
A eftir þessum köflum úr bók Slobins fylgja 5 greinar sem allar fjalla um barna-