Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1981, Side 162

160 Ritdómar
mági [mau:ji] þar sem g [q] fellur þó ekki brott í síðasta dæminu, heldur breytist
í m.
Á bls. 33 er fjallað um ritað nn og ll undir sama hatti og sagt, að í slíkum samböndum
verði fyrrá hljóðið að [d] (þ. e. [tn], [tl] í hljóðritun MP) og síðan gefin dæmi um
langt /, n (þ. e. [1:], [n:]) sem nokkurs konar undantekningar. Hér er málum blandið.
Dreifing [I:] og [dl] annars vegar og [n:] og [dn] hins vegar er svo ólík, að hæpið er
að fjalla um þessi hljóð saman líkt og MP gerir. í grófum dráttum má segja, að [n:]
komi fyrir á eftir slökum (lax) einhljóðum, en [dn] á eftir tvíhljóðum og stríðum (tense)
einhljóðum (sbr. finna vs. fínna: [fin:a] vs. [fidna]), en [dl] kemur fyrir bæði á eftir
einhljóðum og tvíhljóðum (sbr. gull og gúll [gYdlJ og [gudl]). Langt / [I:] er bundið
við tökuorð og sérnöfn af ákveðinni gerð. Hér er þvf um grundvallarmismun að ræða
og beinlínis villandi að gera grein fyrir dreifingu Iangs l-s og n-s ([I:], [n:]) með sömu
reglum að viðbættum frávikum, eins og MP gerir.
Á bls. 41 er m. a. fjallað um nokkrar undantekningar frá lengdarreglum í ís-
lensku, m. a. um sambandið p, t, k+s (í ef. et.). Þar er því haldið fram, að sérhljóð
haldist langt á undan p, t, k+s, ef ekki verður í-samlögun, en styttist hins vegar
við slíka samlögun, þ. e. ef. et. báts er þá ýmist borið fram sem [þau:ts] eða [þaus:].
Framburður mun allnokkuð á reiki í slíkum samböndum, en framburðurinn
[þauts] er örugglega mjög algengur, þótt MP geti hans ekki (sbr. Kristján Arnason
1980:233). Það hlýtur að teljast hæpið að setja fram ákveðna reglu um slíkt vafa-
atriði, einkum þó í kennslubók, þar sem slíkar reglur hafa lítið hagnýtt gildi.
2.
í umfjöllun sinni um málfræði (Grammatik) fjallar MP um orðflokkana, beyg-
ingu og einkenni, og víkur stöku sinnum að notkun, en annars er fjallað um setn-
ingafræði í sérstökum kafla. Helsti ágallinn á kaflanum um málfræði er sá, að
aðalatriðin eru hvergi nærri nógu vel dregin fram, sameiginlegum einkennum
einstakra beygingarflokka ekki gerð nógu góð skil, og reglur, sem koma aftur
og aftur fyrir, eru í besta falli tilgreindar í hverju tilviki fyrir sig, í stað þess að
gera grein fyrir mikilvægustu reglum í eitt skipti fyrir öll. Bagalegast er þetta, er
fjallað er um persónuendingar sagna og myndun hátta og tíða. Hvað varðar beyg-
ingu nafnorða og lýsingarorða, hefði mátt gera framsetningu mun skýrari, ef gerð
hefði verið grein fyrir brottfalli sérhljóða úr viðskeytum á einum stað og gefið
yfirlit yfir sérhljóðabreytingar (hljóðvörp), er fyrir koma í beygingu no. og lo.,
svo dæmi séu nefnd. En nú skal vikið nánar að nokkrum atriðum.
Er fjallað er um viðskeyttan greini, eru taldar upp fimm reglur til að gera grein
fyrir þeim breytingum, er á viðskeyttum greini verða, og auk þess talið upp í
þremur reglum, hvaða breytingar verða á no., er greini er skeytt við þau. Reglur
þessar eru hvorttveggja of margbrotnar og ónákvæmar, ef ekki beinlínis rangar.
Reglurnar mætti einfalda og fækka þeim, ef gerð væri grein fyrir dreifingu tví-
kvæðra mynda greinisins annars vegar og einkvæðra hins vegar, líkt og Stefán
Einarsson gerir (1949:49-50). Þá þykir undirrituðum mikill galli, að hvergi er
gerð grein fyrir stofni no., lo. og so. né það hugtak notað á kerfisbundinn hátt
í beygingardæmum eða annars staðar. í beygingarmáli sem íslensku gegnir stofn