Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2011, Blaðsíða 46

44
Þóra Björk Hjartardóttir
(20) A: Spyr
B: já (eða annars konar staðfesting)
A: erþaðekki
Verður umræðunni nú vikið að runum af þessari gerð.
4.4 er það ekki í spurnarrunum
Spurnarrunur eru gjarnan þriggja liða þar sem hver liður (lota) kallar á
annan: mælandi spyr einhvers, fær svar og bregst við svarinu. Að því leyti
svipar þeim til svokallaðra segðapara (e. adjacency pairs) sem eru tveggja
liða runur þar sem fyrri liðurinn skilyrðir þann seinni, hann er sjálfgefinn
(e. preferred) út frá hinum fyrri (sbr. Steensig 2001:42—43; Lindström
2008:139—142). Dæmigert segðapar er að taka undir kveðju. Þriggja liða
spurnarrunur eru algengar þegar leitað er upplýsinga og þakkar spyrjand-
inn þá veittar upplýsingar í þriðja liðnum. Spurningin í fýrsta liðnum er þá
opin spurning, þ.e. mælandinn spyr um eitthvað sem hann ekki veit.
En spurningar hafa alls ekki alltaf þann tilgang að leita upplýsinga, tal-
gjörð (e. speech act) þeirra getur verið allt önnur, svo sem beiðni til viðmæl-
anda um að aðhafast eitthvað og fer virkni þeirra eftir samhenginu hverju
sinni.28 Spurningar geta líka haft það hlutverk að opna umræðuefni eða
liðka fyrir viðmælendum í samtalinu. Enn eitt hlutverk þeirra getur verið
að leita staðfestingar á einhverri vitneskju sem er mælandanum þegar
kunnug. Coates (1996:174-191) segir þá leið gjarnan valda ef mælandi kýs
að trana sér ekki fram sem sá sem best veit og sé því ekki óalgenga í sam-
tölum sem einkennast af samkennd þátttakenda og nánd.
Einkenni þriggja liða spurnarrunu af síðastnefnda taginu felst í því að
í þriðja liðnum er lagt mat á svarið og kvittað fýrir að það sé eins og vænst
var og um leið er þá umræðuefninu eða þessu tiltekna sjónarhorni á það
lokað (sbr. Green-Vánttinen 2001:81 o.áfr.). Með orðræðuögninni erþað
ekki sem þriðja lið í slíkum spurnarrunum endurstaðfestir mælandinn því
fyrir sér, og ekki síður fyrir viðmælandanum, fýrir fram gefnar hugmynd-
ir sínar eða vitneskju um það sem hann spurði um og hnykkir um leið á
sömu sýn þeirra á umræðuefnið.
Eitt skýrasta dæmið um spurnarrunu af þessum toga er líklega sú alda-
gamla kennsluaðferð þar sem kennari hrósar nemanda fyrir rétt svar við
spurningu sinni úr námsefninu með uppörvandi orðum á borð við alveg
rétt eða einmitt (sbr. Sinclair og Coulthard 1975). Spurningum í slíkum
Hér er að sjálfsögðu átt við setningaformgerðina spurningu.
28