Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.2011, Blaðsíða 91

Um dauðans óvissan tíma
89
sem þarna er um að ræða, þ.e. hluta af lýsingu á málkunnáttu þeirra. Með
því værum við þá að segja að í hvert skipti þar sem búast mátti við /a/ í
þessu umhverfi hefðu málnotendur þessa tíma sett /9/ í staðinn, svona
líkt og við setjum núna óraddað /1/ í stað raddaðs í stofni orðsins gulur
þegar hvorugkynsendingin /t/ bætist við. Hins vegar má svo líta á þetta
sem sem lýsingu á hljóðbreytingu sem gerðist á einhverjum tilteknum
tíma. Með því værum við þá að segja að í þessu tiltekna umhverfi á ein-
hverjum tilteknum tíma hefði /9/ komið í staðinn fyrir eldra /a/.9
Vandinn við w-hljóðvarp er hins vegar sá að þetta gerðist ekki bara á
einhverjum tilteknum tima eða tímabili í fornu máli (eða þaðan af fýrr)
heldur gerist þetta enn í íslensku nútímamáli. Við „beitum“ w-hljóðvarpi
vægðarlaust á ný orð og tökuorð og að því leyti er M-hljóðvarp greinilega
öðruvísi en f-hljóðvarp, klofning og hljóðskipti til dæmis. Síðartöldu fýrir-
bærin eru hljóðbreytingar sem eru um garð gengnar og „dauðar“ en u-
hljóðvarpið er í einhverjum skilningi lifandi regla í nútímamáli (sjá t.d.
Kristján Árnason 2005:288). Spurningin er hins vegar sú hvers eðlis þessi
regla er (sjá líka Ragnar Inga Aðalsteinsson og Sigurð Konráðsson 2009:
169-170).
En hvernig liti w-hljóðvarp út í nútímamáli ef því væri lýst á svipaðan
hátt og áður var sýnt fyrir forna málið. Lítum fyrst á myndræna fram-
setningu hliðstæða við (2) (hljóðvarpsvaldurinn umkringdur eins og þar;
kerfismyndin er hliðstæð þeirri sem sett er fram hjá Indriða Gíslasyni og
Höskuldi Þráinssyni 2000:34 til dæmis):
(4) Myndræn lýsing á (meintu) M-hljóðvarpi í íslensku nútímamáli:
FRAMMÆLT
ókringd kringd
nálæg í
i ©
fjarlæg e ö
UPPMÆLT
ókringd kringd
ú
a
o
9 Hér er aðeins verið að lýsa mismunandi túlkunarmöguleikum á framsetningunni í
Ö) og ekki t.d. verið að segja að þeir sem fást við sögulega málfræði líti endilega svo á að
F'hljóðvarp hafi gerst „í eitt skipti fyrir öll“ og ekki þurfi að gera fræðilega grein fyrir sam-
úmalegum víxlum hljóða í beygingardæmum. En eins og yfirlesari benti á líta margir mál-
sogufræðingar svo á að grundvallarbreyting hafi orðið á eðli M-hljóðvarpsins eftir að regla á
orð við (3) dugði ekki lengur til að lýsa öllum a~p-víxlum, þ.e. eftir að hljóðvarpsvaldur-
vm /u/ féll brott í dæmum á borð við fleirtöluna fjgll (af *fjall-u) og myndir eins og fjall ~
U91‘ voru orðnar lágmarkspar (og /9/ þar með sjálfstætt hljóðan (fónem) skv. hefðbundinni
skilgreiningu). Sjá t.d. umræðu hjá Hreini Benediktssyni 1963.