Vera - 01.07.1988, Síða 9

OG HUGMYNDAFRÆÐIN A BAK VIÐ HANN
Hvert liggja
ræturnar?
Kvennalistinn er einstakt tyrirbæri í hópi kvenna-
hreytinga heimsins eins og nú standa sakir. Hann er
einstakur vegna þeirrar baráttuleiðar sem við höfum
valið og hann er einstakur fyrir þann árangur sem
náðst hefur. Þar með er ekki sagt að Kvennalistinn
hafi sprottið upp úrengu eða eigi sérekki sögulegar
rætur. Rætur okkar teygja sig niður í djúpin, aftur í
aldirnar til reynslu formæðra okkar og baráttu
kvenna í rúm 200 ár. Það er efni þessarar greinar að
greiða ræturnar í sundur svo að við megum betur
skiija hvaðan við erum komnar og hvert leiðin liggur.
Kvennalistinn byggir á þeirri grundvallarhugmynd
að konur hafi sérstöðu, þær séu öðru vísi en karlar og
að það kalli á sérstakar aðgerðir. Kvennalistinn
byggir einnig á þeirri staðreynd að staða kvenna er
mun lakari en staða karla og því að við séum að
glíma við aldagamalt kerfi (hugmynda- og stjórn-
kerfi) — hið svokallaða karlveldi — sem hefur hag af
því að halda konum niðri. Þá er það ein megin hug-
mynd okkar að konur eigi erindi út i samfélagið til að
breyta því og bæta og að til þess að það sé gerlegt
þurfi konur að sameinast um ákveðna hugmynda-
fræði. Við trúum því að konur eigi ákveðna sameig-
inlega reynslu; reynslu af því að alast upp sem konur
og að lifa sem konur í okkar samfélagi með öllu sem
því fylgir. Við höfum reynt að byggja upp ákveðna
samfélagssýn og móta stefnu útfrá henni. Þessi sýn
á samfélagið byggir m.a. á því að við séum sam-
ábyrg, eigum að vinna saman í þágu allra, skipta
með okkur ábyrgð og völdum (valddreifing), þar
með verði jafnrétti þegnanna tryggt í samfélagi sem
ekki treystir völd hinna fáu á kostnað hinna mörgu. I
framhaldi af þessu tekur stefna okkar ætíð mið af hin-
um verstsettu. Við höfum stundum bentá að þærskil-
greiningar sem notaðar eru á samfélagið duga ekki,
því þærganga aðeins útfrá körlum, ekki konum. Við
höfnum hvers kyns valdbeitingu og hernaðarbrölti,
viljum byggja upp jákvæða sjálfsmynd kvenna,
draga kvennamenninguna eða það sem eftir er af
henni fram í dagsljósið. Niðurstaðan af öllu saman er
svo sú að konur verði sjálfar að grípa til sinna ráða,
það geri það enginn fyrir þær og þar af leiðandi var
framboðsleiðin valin. Aðrar leiðir höfðu verið reynd-
ar með takmörkuðum árangri.
Eg ætla hvorki að fara út í það ástand sem kallaði
á þessar hugmyndur né þær aðstæður sem gert
hafa Kvennalistann að stjórnmálaafli sem ekki verður
fram hjá gengið, heldur að taka fyrir þau atriði sem
hér að framan eru nefnd.
Sérstaða kvenna
Frá því að fyrst var farið að skrifa um stöðu kvenna
á 18. öldinni hefur verið deilt um það hvort konur séu
eins og karlmenn eða hvort þær hafi einhverja sér-
stöðu. Þeir sem sögðu að konur og karlar væru eins
gengu auðvitað út frá því að konur ættu að njóta
fyllstu réttinda. Leiðin til þess varað gera sömu kröfur
til kvenna og karla, veita kynjunum sams konar upp-
eldi og sams konar skólagöngu, opna konum mögu-
leika út í samfélagið. Reyndar voru flestir þeirrar
skoðunar að staður konunnar væri eftir sem áður á
heimilinu, en til að geta gegnt eiginkonu- og móður-
hlutverkinu með sóma yrðu konur að vera jafnrétthá-
ar körlum. Leiðin til jafnréttis lá samkvæmt þessum
hugmyndum í gegnum lagabreytingar.
Þær konur sem voru á öndverðum meiði sögðu
sem svo að staða kvenna og sú staðreynd að þær
ala af sér börn skapi konum sérstöðu. Þessi sérstaða
hafði í þeirra huga bæði jákvæðar og neikvæðar
hliðar. Hin jákvæða var m.a. samviskusemi, fórnfýsi,
skynsemi og siðferðiskennd kvenna sem þær töldu
standa mun ofar siðferði karla (enda horfðu þær upp
á þrælahald, dráp á indíánum, borgarastyrjöld í
Bandaríkjunum og nýlendustefnu Evprópuríkjanna í
bland við kúgun alls almennings). Neikvæða hliðin
var réttleysi og neyð margra kvenna sem til að
mynda leiddi konur út í vændi. Sérstaðan hlaut að
dómi kvenna að leiða til aðgerða á vinnumarkaðn-
um (t.d. sérstakrar vinnuverndar í þágu kvenna) og
krafna um sérstök réttindi t.d. fæðingarorlof og að-
stoð við einstæðar mæður.
Báðir þessir straumar einkenndu kvenréttinda-
hreyfinguna gömlu. Krafist var réttinda á jafnréttis-
grundvelli en um leið sérstakra aðgerða í þágu
kvenna. Siðast á 7. áratug þessarar aldar var sú
stefna ríkjandi að kynin væru eins, sem í raun fól í sér
að konur áttu að afneita öllu kvenlegu og að verða
sem líkastar körlum jafnt í starfsvali sem klæðaburði
og klippingu. Þarmeð varviðurkenntaðgildismatog
áherlsur karlasamfélagsins væru hið eftirsóknar-
verða.
Konur 19. aldarinnar komust fljótlega að því að
lagabreytingar dugðu skammt, aðrir þröskuldar úti í
veröldinni sem og innan sálartetursins urðu á vegi
kvenna. Eins fór með okkur. Jafnréttishugmyndirnar
gengu ekki upp, konur og karlar stóðu, einfaldlega
ekki jöfn að vígi. Sú staðreynd að konur fæða börn
skapar þeim sérstöðu sem samfélagið verður að
taka tillit til og skipuleggja vinnumarkaðinn og fé-
lagslega þjónustu í samræmi við það. Það sem við
bættum við hugmyndir 19. aldar kvenna, var hörð
gagnrýni á gildismat karla, vinnuaðferðir þeirra og
valdauppbyggingu samfélagsins. Ég tel að umræð-
an um vígbúnaðarkapphlaupið og sjálfvirkni við alla
ákvarðanatöku og stjórnun hafi opnað augu margra
fyrir nauðsyn grundvallarbreytinga á uppbyggingu
9