Ritmennt - 01.01.1996, Síða 73

RITMENNT
EIMREIÐIN
breytinga, framfarir urðu miklar og bjart-
sýni ríkti. Eftir harðæri á 8. og 9. áratugn-
um, sem flæmdi hluta þjóðarinnar til Vest-
urheims, kom góðæri til lands og sjávar,
uppgangstímar sem einlcenndust af framför-
um á öllum sviðum svo sem í atvinnumál-
um, samgöngum og menntamálum. Ný teg-
und skálda kom fram á sjónarsviðið. Það
voru „aldamótaskáldin" svokölluðu sem
ortu þróttmikil ættjarðarljóð er snertu
strengi í hrjóstum íslendinga.
Konur tóku að berjast fyrir aulcnum rétt-
indum, komið var á slcólaskyldu barna og
nýir skólar voru stofnaðir, þar á meðal
kvennaskóli, búnaðarskóli og sjómanna-
skóli. Ahugi valcnaði á ýmsum listum og
blöðin birtu myndir af verkum íslenskra
listamanna sem lært höfðu í listaslcólum er-
lendis. Fólki fjölgaði í þéttbýli og upp kom
vísir að borgarmenningu en sveitamenning-
in, sem stóð á gömlum merg, efldist jafn-
framt að mörgu leyti þegar lífskjörin bötn-
uðu. Fleiri höfðu efni á að setja börn sín til
mennta en fram að þessu hafði skólaganga
verið forréttindi fárra útvalinna. Enn fremur
höfðu nú fleiri efni á að lcaupa bæltur og
gátu gefið sér tírna til að sinna andlegri iðju.
Má því segja að Valtýr Guðmundsson2 hafi
verið á réttum tíma með útgáfu menningar-
tímarits því að þorri manna gat nú unnt sér
þess að grípa í lestur tímarits. Enn fremur
höfðu hýbýli manna batnað að mun og að-
staða til lestrar var orðin þægilegri. Raf-
magnslýsing var sums staðar orðin að veru-
leika á heimilum. Utanlandsferðir lands-
manna urðu tíðari en áður og menn fengu
aðrar viðmiðanir og kynntust öðrum gild-
um. Allt stuðlaði þetta að bjartsýni og trú á
land og þjóð. Vaxandi þjóðerniskennd birtist
meðal annars í sjálfstæðisbaráttunni sem
leiddi til heimastjórnar árið 1904 og full-
veldis 1918.
Nýtt tímaiit í burðarliónum
Það er íhugunarvert hvernig íslenskir eld-
hugar í Kaupmannahöfn báru sig að við að
koma út menningartímariti við lok síðustu
aldar. Vitaskuld hefur þurft töluvert fé til að
leggja upp með því að ekki var um neina
styrki að ræða. Valtýr Guðmundsson rit-
stjóri Eimreiðarinnar aflaði henni stofnfjár
með því að selja mönnum heima og í Höfn
hlut í henni, nokkurs konar hlutabréf á 25
kr. hvert. Þannig náði hann saman 925 kr.
og er það sama upphæð og hann leggur út
fyrir prentun, pappír og setningu allt fyrsta
árið samkvæmt ársreikningum Eimreiðar-
innar fyrir árið 1895. Blaðið kom út tvisvar
fyrsta árið en þrisvar þegar árið 1896 og
áfram þau ár sem fjallað er um hér.3
Valtýr, sem var önnum kafinn við að und-
irbúa tímarit sitt, skrifaði Þorvaldi Thor-
oddsen náttúrufræðingi og góðkunningja
sínum þann 9. nóvember 1894:
Eins og þú sjálfsagt mannst talaði jeg við þig, er
þú varst síðast hjer í Höfn, um að jeg væri að
hugsa um að stofna tímarit, og skýrði þjer þá
2 Valtýr Guðmundsson tók stúdentspróf frá Reykja-
víkurskóla 1883 og fluttist síðan til Danmerkur.
Hann lauk mag. art. prófi 1887 frá Itaupmannahafn-
arháskóla og doktorsprófi frá sama skóla 1889.
Hann varð síðan dósent í íslenskri sögu og bók-
menntum þar og síðar prófessor. Hann sat á Alþingi
fslendinga í þrígang og varð einkum þekktur fyrir
nýja stefnu um stjórnmál. Fylgismenn hans í
stjórnmálum voru nefndir „Valtýingar".
3 Ársreikningar Eimreiðarinnar 1895-1903. Bréfasafn
Þorvalds Thoroddsen.
69