Ritmennt - 01.01.1996, Blaðsíða 83

RITMENNT
EIMREIÐIN
ings um stjórnarskrármálið og saka þeir
hvor annan um að vinna íslandi meira
ógagn en gagn með afskiptum sínum af póli-
tík. Valtýr slcrifar Boga þann 10. mars 1898
hárbeitt bréf og segir þar meðal annars:
Það verður gaman að sjá stóru Islandssöguna
þína, ef allur skilningur á stjórnarsögu landsins
frá elztu tímum verður jafnrjettur og glöggur,
eins og skilningur þinn á hinni núverandi stjórn-
arskipun landsins - eða rjettara sagt: Það verður
annað en gaman.15
í bréfasafni Boga er upplcast að bréfi til
Valtýs dagsett þann 22. mars 1898 og þar
deilir Bogi harðlega á Valtý fyrir stjórnmála-
afskipti hans. Bogi segir það slcyldu sína að
berjast gegn stjórnarskrárpólitík Valtýs því
sér finnist hinu veika sjálfsforræði Islands
hætta búin af honum. Bogi segir að úti verði
um heimastjórn íslands ef breytingar Valtýs
komist á. Hann vænir Valtý um óheilindi og
segir í bréfi þessu: „[...] þú munt líka vita, að
þær mundu aldrei komast á, ef þú berðist
hreinlega fyrir þeim."16 Úr varð fullur fjand-
slcapur. Bogi hætti að slcrifa í Eimreiðina og
neitaði að borga áslcriftargjald fyrir hana.
Þann 6. október 1899 skrifar Valtýr:
Þegar ég um daginn sendi út póstlcröfu til lcaup-
enda Eimreiðarinnar hér í bæ, sendi ég eins og
lög gera ráð fyrir eina til þín, en hefi nú fengið
hana aftur með áritun um, að þú hafir neitað að
taka á móti henni.17
Bogi svarar um hæl á ódagsettan, lcrump-
aðan og þvældan snepil:
Út af brjefi þínu skal jeg minna þig á að ég er
einn af eigendum Eimreiðarinnar [vísar hér til 25
kr. hlutabréfsins] og á einn fertugasta hlutann af
henni, þar með einnig minn hluta af útistand-
andi skuldum, sem voru síðast eptir því sem þú
hefur sett á reikningana yfir 7000 kr. Þar sem jeg
hef engar rentur fengið má því eigi minna vera en
jeg fái eitt eintak af Eimreiðinni upp í renturn-
ar.18
Síðla árs 1902 reyndi Valtýr enn að inn-
heimta af Boga áskriftargjald en árangurs-
laust. Algjör vinslit urðu og stríðið varð
langt og erfitt fyrir báða. Ekkert bréf frá Val-
tý er til í safni Boga frá 1905. Frá 10. mars
1928 er til uppkast að bréfi Boga til Valtýs
sem þá liggur banaleguna. Það er í senn hlý-
legt bréf og nokkurs lconar uppgjör á göml-
um sökum. Endurminningarnar hrannast
upp og gamlar erjur fölna. Hann skrifar eft-
irfarandi:
Jeg minnist yngri daga okkar, er við unnum sam-
an og í baráttu okkar síðar í stjórnskipunarmál-
inu. Mjer var það þegar ljóst, að jeg hefði lagt út
í þá baráttu gegn hverjum sem var, því jeg vildi
láta íslendinga sjálfa bera veg og vanda af allri
stjórn sjermála sinna, og að stjórn þeirra væri á
Islandi, enda þótt jeg sæi eins og þú, hve áfátt
löndum okkar er. Þó hef jeg ef til vill verið þar
hjartsýnni en þú. Jeg var ungur er jeg ákvað
stefnu mína í landsmálum og hef reynt að halda
það, er jeg hét þá. Jeg hef því gengið minn veg í
landsmálum og hef orðið að rísa upp gegn vinum
sem óvinum eða mótstöðumönnum. Fyrir því
varð jeg að segja einum hinum besta vin mínum
stríð á hendur í stjórnmálabaráttunni rjett áður
en henni lauk [...] Það er nú augljóst að hið póli-
tíska siðferði íslendinga batnar seint; en ef þeir
geta eklci lært að bæta ráð sitt, þá er þeir bera
ábyrgð á gjörðum sínum, læra þeir það aldrei.19
15 Bréfasafn Boga Th. Melsteð.
16 Sst.
17 Sst.
18 Ódagsett uppkast að bréfi til Valtýs Guðmundsson-
ar. Bréfasafn Boga Th. Melsteð.
19 Brófasafn Valtýs Guðmundssonar.
79