Ritmennt - 01.01.2004, Blaðsíða 46

Jóhanna Práinsdóttir
RITMENNT 9 (2004) 42-58
Nær menn þvinga
eitt barn
Þýðing síra Jóns Þorlákssonar á uppeldisriti
eftir J.B. Basedow
Johann Bernhard Basedow
(1723-90). Koparstunga eftir
Chodowiecki.
s
A18. ðld voru uppeldis- og fræðslumál mjög í brennidepli.
. Þorri þeirra sem kenndu sig við upplýsingu var sammála
um að á því sviði veitti eklci af gagngerðum breytingum. Með
nýjum og betri uppeldisaðferðum átti að leggja grunn að nýju
samfélagi. Börn skyldu alin upp til andlegs frelsis. Með mark-
vissri fræðslu mátti svo kenna þeim að nýta sér það sér og öðr-
um til farsældar. Til þess varð meðal annars að losa skólana úr
viðjum kirkjunnar. í Danmörku og Þýskalandi varð Johann Bern-
hard Basedow áhrifamesti talsmaður þessara nýju hugmynda.
Kjarnann í hugmyndafræði hans má aftur á móti rekja til tékk-
neska fræðslufrömuðarins J.A. Comeniusar (1592-1670), enska
heimspekingsins J. Lockes (1632-1704) og franska heimspek-
ingsins J.J. Rousseaus (1712-78).
Johann Bernhard Basedow fæddist í Hamborg árið 1723. Faðir
hans var hárkollugerðarmeistari og ól drenginn upp við strangan
aga. Hann tók snemma að sendast fyrir föður sinn og undi sér vel
á götunum í borginni. Þegar hann taldi sig ekki geta afborið harð-
ýðgi föður síns lengur, straulc hann að heiman. Hann leitaði
skjóls hjá lækni í Holtsetalandi, sem var orðlagður fyrir góðlyndi
og manngæsku. Læknirinn tók eftir því að pilturinn var bæði
greindur og námfús og hvatti hann til að læra. Og þegar faðirinn
kom til að sækja son sinn, fékkst hann til að samþykkja að
drengurinn gengi menntaveginn.
42