Ritmennt - 01.01.2004, Blaðsíða 108

ÞÓRÐUR INGI GUÐJÓNSSON
RITMENNT
að nokkru leyti binda, eða eiga að binda, enda á
það er eg lofaði. Nefnilega lýsingu á fornmenjum
nokkrum á Ingjaldssandi, og er hún í flýti samin,
þó rétt að eg meina. Hana legg eg hér inn. En
skyldi hún þykja ófullkomin af minni hendi skal
eg, ef lifi, bæta það sem mér er auðið. Fáein orð
um eldri og nýrri átrúnað eða þesslags hef eg nú
ei tíma né tækifæri að skrifa, en síðar skal eg
huga eftir því; það er of margkvíslað til þess að
það verði í flýti afleyst. Efnin mín [leyfa] mér
ekki að girnast, því síður að eignast, margt það er
eg sé og heyri að kemur út af fornfræðum,
hvörsu sem mig þó gjarnan langaði til þess að
fræðast í því, því það er mín mesta lyst.
Málamaóuiinn og skáldið
Síra Jón þótti snjall tungumálamaður,-
einkum var hann vel mæltur á frönsku, og
kom það sér stundum til góða. A hans
dögum lá oft mikill fjöldi af frönskum skút-
um inni á Dýrafirði og heimamenn áttu
ýmiss konar viðskipti við frönsku sjómenn-
ina. Sagt er að þegar síra Jón var á Söndum
hafi hann eitt sinn bjargað strokumanni af
franska herskipinu Artemise sem stundum
fylgdi skútunum á Islandsmið.9
Síra Jón var einnig skáldmæltur, og í
handritasafni Landsbóltasafns er varðveittur
kveðskapur eftir hann.10 Draumkvæði eftir
síra Jón er í Lbs 1868 8vo og Lbs 2941 8vo
(sjá Viðauka II). í Lbs 1884 8vo er að finna
átta erinda kvæði eftir síra Jón sem hann
lcvað til skáldkonunnar Guðrúnar Þórðar-
dóttur frá Valshamri í Geiradal.11 Þar fer
hann fögrum orðum um kveðskap hennar
og sér hana fyrir sér sem eina af sönggyðjum
þeim er Forn-Grikkir trúðu að hefðust við á
fjallinu Helíkon. Guðrún sendi síra Jóni
ljóðabréf á móti og mærir hann og skáld-
skapargáfu hans. Kvæðið nefnist Undir bí-
læti Hómers og er alls sjö erindi. Kvæði síra
Jóns og Guðrúnar eru prentuð í Viðauka III.
Þjóðsagan
Sögur sem hafa á sér yfirbragð þjóðsagna eru
til af síra Jóni.12 Samkvæmt þeim var hann
oft nefndur Jón „svarti":
Séra Jóni var svo lýst af þeim er þekktu hann að
hann hafi verið í lægra lagi, snotur í vexti, rjóður
í andliti, fremur fríður sýnum, hár og skegg
svart. Var af því dregið auknefni hans. Tilfinn-
ingamaður var hann talinn, viðkvæmur, hjarta-
góður og hjálpsamur við þá sem bágt áttu.13
9 Þjóðsögur og þættii II, 108-09; Vestfirzkar þjóð-
sögur III, 131-33. Sbr. einnig Kjartan Ólafsson,
Firðir og fólk 900-1900, 130 (Kjartan fjallar einnig
um síra Jón á bls. 250-51); sami, „Áform Frakka um
nýlendu við Dýrafjörð. - Napóleon prins á íslandi
1856." Saga XXIV (1986), 182, 184.
10 Auk þess kveðskapar sem hér verður nefndur er síra
Jón hugsanlega höfundur kvæðis sem varðveitt er í
JS 267 4to (18 erindi, 6 vo.). Fyrirsögn er engin og
höfundur er ekki nefndur, en fyrir ofan upphaf
kvæðisins er ritað, líklega með hendi Jóns Sigurðs-
sonar forseta: 'Mun vera ort af síra Jóni Sigurðssyni
í Mýraþingum'. Upphaf kvæðisins er á þessa leið:
'Ekki er luklca í öllum ferðum, / ómæli þessi sann-
ast nóg'.
11 Guðrún Þórðardóttir (um 1817-96) birti kvæði í
Norðra 1860 og Norðanfara 1863. í handritasafni
Landsbókasafns eru varðveitt eftir hana einstök
kvæði, tvö kvæðasöfn og rímur. Guðrún fluttist til
Vesturheims og andaðist í Norður-Dakota. (íslÆv
II, 199.)
12 Sjá Vestfirzkar þjóðsögur III, 120-33 („Frá Sigurði
„velveriss" og síra Jóni, föður hans"), og Þjóðsögur
og þættir II, 91-92 („Álög í Otradal"), 103-10 („Jón
svarti").
13 Þjóðsögur og þættir II, 110. Sbr. Vestfirzkar þjóð-
sögur III: „Síra Jón var í lægra lagi meðalmaður,
snoturlega vaxinn, rjóður í kinnum og fremur fríður
sýnum. Skegg og hár var kolsvart. Mun af því dregið
viðurnefni hans Jón svarti... var sagður hjartagóður
og hjálpsamur við fátæka" (131).
104