Ritmennt - 01.01.2004, Page 83

RITMENNT
ÁHRIF HUGMYNDAFRÆÐI GRUNDTVIGS Á ÍSLENDINGA
Söguskoðun og þjóðernishyggja
Eins og áður er fram komið, fór það saman í upphafi 20. aldar, að
lýðháskólar og sú hugmyndafræði, sem lá að baki starfi þeirra,
var kynnt íslendingum rækilega í riti, skólar af því tagi voru
stofnaðir, og menn, sem voru nátengdir lýðháskólunum dönsku,
urðu meðal atkvæðamestu sagnaritara þjóðarinnar. Urnræða um
mál, sem varða þjóðerni, og sögu þjóðarinnar féll mjög saman, og
er því fjallað um þessi efni sem eina heild. Hér verður rætt um
nokkrar breytingar á þessu sviði og að hvaða marki má rekja þær
til Grundtvigs og dönsku lýðháskólahreyfingarinnar.
í sambandi við hinar ytri aðstæður, sem umræðu um þjóðern-
ismál var settur, skiptir miklu máli heimastjórnin og þær við-
ræður við Dani um stöðu Islands, sem stóðu yfir á heimastjórn-
artímabilinu og enduðu með sambandslögunum 1918. Tiltölu-
lega hagstætt árferði og vöxtur í atvinnulífi landsmanna hefur og
haft sitt að segja. Óhætt er að fullyrða, að trú á framfarir, sem var
talsverð fyrir, hafi eflzt.47 Þá ber að nefna bætta menntun lands-
manna og margfalda útgáfu bóka og blaða, sem hafði í för með
sér stóraukna miðlun alls konar slcoðana til almennings. Gífur-
leg útbreiðsla fornritaútgáfu Sigurðar Kristjánssonar hlýtur að
hafa orðið til þess, að hærra hlutfall landsmanna hafði lesið ýms-
ar íslendingasögur en áður voru dæmi um. Þessi lestur, samhliða
því, að skrif menntamanna náðu í ríkum mæli til almennings,
hefur án efa haft sín áhrif á hugmyndaheim fólks. Árið 1929,
þegar Sigurður hætti bókaútgáfu, höfðu vinsælustu ritin verið
prentuð í um og yfir 10.000 eintökum,48 en landsmenn voru þá
um 106.000 talsins. Jafnframt tók alþýða meiri þátt í opinberri
þjóðmálaumræðu en áður hafði þelckzt. Enn fremur er að geta
um stóraukna starfsemi félagssamtalra, sem á ýrnsan liátt ýtti
undir umræðu um þjóðernismál. Má þar einkum nefna ung-
nrennafélögin.
Mikil umræða liefur átt sér stað um þjóðernislryggju síðustu
aratugi, hér á landi sem annars staðar, og hafa mismunandi slcoð-
47 Sjá m.a. um trú íslendinga á framfarir á þessu skeiði Ingi Sigurðsson: Upplýs-
ingin og hugmyndaheimur Islendinga á síðustu áratugum 19. aldar og önd-
verðri 20. öld, bls. 127-32.
48 Gils Guðmundsson: Sigurður Kristjánsson bóksali og bókaútgefandi, bls. 227.
79