Ritmennt - 01.01.2004, Blaðsíða 150

ÍSLENSKUR SÖNGLAGAARFUR 1550-1800
RITMENNT
Þorsteinssonar á Siglufirði, íslensk þjóðlög, kom út á árunum
1906-09.1 bókinni gerir Bjarni grein fyrir íslenskri tónlistarsögu
og fjallar um nokkur íslensk tónlistarhandrit auk prentaðra
sálmabóka. Merkasta framlag Bjarna er síðasti hluti bókarinnar
þar sem hann safnaði saman og skrifaði upp lög eftir söng sam-
tímamanna sinna og bjargaði þannig lögunum frá glötun. - Upp-
tök sálma og sálmalaga í lútherskum sið á íslandi eftir Pál Egg-
ert Olason, handritavörð og prófessor við Háskóla íslands, var
fylgirit við Árbók Háskóla íslands 1924, en var einnig gefið út
sem sjálfstætt rit. í ritinu er fjallað um öll sálmalög í íslenskum
sálmabókum fram til 1772 og gröllurum til 1691 og gerð grein
fyrir uppruna þeirra og sögu. - Handrit að íslenskri sálmafræði
var skrifað af Jónasi Jónssyni eða „Plausor", eins og hann kallaði
sig, á fyrsta fjórðungi tuttugustu aldar, en rit Páls Eggerts er að
miklu leyti byggt á verki Jónasar. Jónas skrifaði sálmafræði sína
á lítil ónúmeruð niðurlclippt afgangsblöð. Er blöðunum raðað í
stafrófsröð eftir sálmaupphöfum og þau varðveitt í tólf handrita-
pökkum undir handritanúmerunum Lbs 1802-1807 4to.2
Auk fyrrnefndra manna hafa fleiri gefið íslenskri tónlist
gaum, og má þar helst nefna séra Sigurjón Guðjónsson sem hef-
ur tekið saman ritið íslenskar sálmabækur 1772-1972, en hann
heldur áfram þar sem riti Páls Eggerts sleppir. Er þetta mikla
verk enn óútgefið. Þá má nefna dr. Hallgrím Helgason tónfræð-
ing sem skrifaði doktorsritgerð um upphaf íslenskra tónmennta
sem var gefin út árið 1980, og frá hans hendi fylgdu tvö önnur rit
um íslenslca tónlist. Eru þessar rannsóknir sem hinar fyrrnefndu
flestar komnar til ára sinna, og þar þarfnast því margt endur-
skoðunar auk þess sem þær eru ekki alltaf samhljóða.
Stærsti galli hinna eldri rannsókna er sá að gömlu lögin eru
umrituð yfir á nútímanótnaskrift. Lögin í ritum Páls Eggerts Óla-
sonar, Jónasar Jónssonar og Bjarna Þorsteinssonar eru umritanir á
fyrrnefndum lögum í handritum og bókum, og hafa þau tekið
talsverðum breytingum í meðförum þeirra þrátt fyrir að vera sögð
beinar uppskriftir.3 Lögin eru slcrifuð með nútíma nótnaskrift og
2 Afar erfitt er að nýta sér sálmafræðina á þessum lausu blöðum, og hefur Col-
legium Musicum látið slá hluta textans inn þannig að nú er hægt að nálgast
hluta af sálmafræði Jónasar á tölvutæku formi.
3 Þessir fræðimenn voru þó aðeins að fylgja tíðarandanum, enda viðurkennd
vinnubrögð. í erlendum sálmalagasöfnum gildir hið sama, til dæmis í riti Jo-
146