Ljósmæðrablaðið - 15.06.2007, Blaðsíða 8

hlutverki er varasöm bæði fyrir for-
eldra og börn (Thome, Alder & Ramel,
2006; Thome,1998). Samkvæmt rann-
sókn Thome (1990) eru algengustu
streituþættir íslenskra mæðra að mati
þeirra sjálfra sambúðar- og samskipta-
erfíðleikar, erfiðleikar tengdir uppeldi
ungra bama og/eða eldri barna, félags-
legir erfíðleikar, heilsufarsvandamál
þeirra sjálfra og/eða annarra í fjölskyld-
unni.
Marktækt samband milli þunglyndis-
einkenna og foreldrastreitu hefur verið
staðfest í rannsóknum og hafa rannsak-
endur talið vísbendingar um að ákveðn-
ir þættir í umönnun bama geti reynst
konum með fæðingaþunglyndieinkenni
erfiðari en öðram (Thome, Alder og
Alfons, 2006; Thome 1998;). Fowles
(1998) fann í rannsókn meðal 136
mæðra, níu til fjórtán vikum eftir fæð-
ingu, neikvæð áhrif fæðingaþunglynd-
iseinkenna á líðan mæðra í foreldra-
hlutverki, bæði hvað varðaði hæfni og
viðhorf til barnsins.
Þá hefur verið ályktað að sterk fylgni
þunglyndiseinkenna við foreldrastreitu,
bendi til að tíðum þunglyndiseinkennum
fylgi streita (Thome, Alder og Alfons,
2006; Thome, 1998).
Þeir sem rannsakað hafa hvaða
streituþættir hafa tengsl við fæðinga-
þunglyndiseinkenni hafa fundið að
þættir eins og skortur á félagslegum
stuðningi, fjárhagserfíðleikar, atvinnu-
leysi, áhyggjur af heilsufari barns eða
óværð þess og erfiðleikar í samskiptum
við föður barns, stuðla að eða auka
á þunglyndiseinkenni (Beck, 2001).
Einnig hafa sumar rannsóknir fundið
tengsl milli aðstæðna kvenna á með-
göngu s.s. fjárhags og atvinnu og
óværðar hjá börnum fyrstu mánuði eftir
fæðingu (Wurmser, Rieger, Domogalla,
Kahnt, Buchwald, Kowatsch, Kuehnert,
Buske-Kirschbaum, Popousek, Pirke,
og Voss, 2005).
Foreldrastreitukvarðinn er greining-
artæki sem notað hefur verið til að finna
böm, sem eru í áhættu að verða fyrir
truflun á tilfinningaþroska og hegðunar-
vanda vegna streitu í tengslum foreldra
og barns. Kvarðinn hefur verið notaður
bæði sem kembileitartæki og til að meta
árangur meðferðar með því að leggja
hann fyrir bæði undan og eftir meðferð
(Thome,1999).
Sýnt hefur verið fram á að greining
og meðferð vegna fæðingaþunglyndis
og/eða foreldrastreitu stuðlar að bættum
samskiptum og heilsu móður og bams
(Austin og fl., 2007; Mc Curdy, 2005).
Efniviður og aðferðir
í þeirri rannsókn sem hér er greint frá
er rannsóknarsnið megindlegt og lýs-
andi, þar sem spurningalistar eru not-
aðir til að afla gagna um tíðni fæð-
ingaþunglyndis- og foreldrastreituein-
kenna meðal mæðra á þjónustusvæði
Fleilsugæslustöðvarinnar á Akureyri.
Megin rannsóknarspumingin var hver
væri tíðni fæðingaþunglyndiseinkenna
og foreldrastreitu á þjónustusvæði HAK
og hvort tíðni fæðingaþunglyndisein-
kenna og foreldrastreitu væri í samræmi
við það sem áður hafði komið í ljós
í rannsóknum þegar úrtak hefur verið
tekið af öllu landinu.
Rannsóknaúrtak mynduðu allar mæð-
ur sem komu í ungbamavernd á HAK
með þriggja mánaða gömul börn sín á
tímabilinu 1. apríl 2000 - 31. maí 2001,
samtals voru það 235 konur sem komu
og 152 þeirra svöruðu spurningalist-
anum.
Við komu í ungbarnavemd var kon-
unum kynnt rannsóknin. Ef kona sam-
þykkti að taka þátt í rannsókninni undir-
ritaði hún upplýsinga- og samþykkisblað
og fékk með sér heim spurningalista og
merkt umslag til svarsendingar. Ef svör
höfðu ekki borist innan eins mánaðar
voru konunum send ítrekunarbréf.
í rannsókninni voru notaðir þrír
spurningalistar: Edinborgarþunglyndis-
kvarðinn (EPDS), foreldrastreitukvarði
(PSI/SF) og lýðbreytulisti. Þunglyndis-
kvarðinn tekur til 10 atriða sem mæla
tíðni þunglyndiseinkenna eftir fæð-
ingu. Hvert svar hefur gildi á bilinu
0-3. Viðmiðunarmörk > 12 hafa verið
sett fyrir greiningu þunglyndis en nið-
urstöður víðtækra rannsókna benda til
að stuðull milli 11-12,5 sé réttmætur
til greiningar þunglyndis meðal kvenna
með vestrænan bakgrunn (Thome,
1999). Samkvæmt Thome (1999) sýndu
niðurstöður viðtalskönnunar að konur
með þunglyndisstuðull 9-11 virtust aðal-
lega upplifa streitu sem fylgdi aðlögun
að nýjum hlutverkum og aðstæðum.
í þessari rannsókn var notuð stytt
útgáfa kvarðanns (PSI / SF) sem sam-
anstendur af 36 spurningum, hverri
með fjómm svarmöguleikum, þannig
að mögulegur stigafjöldi er á bilinu 36
- 180. Viðmiðunargildi fyrir mikla for-
eldrastreitu er 75 stig eða fleiri, en gildi
> 90 er vísbending um áhættu fyrir vel-
ferð foreldra og barna. Kvarðinn skiptist
í þrjá undirkvarða, skynjuð streita í for-
eldrahlutverki, streita í samskiptum við
bamið og skynjuð streita vegna skap-
gerðar barnsins. Islensk útgáfa þessa
kvarða hefur verið prófuð og reynst
áreiðanleg og réttmæt og fylgni hans
við EPDS marktæk eða p<0,01 (Thome,
1998; Abidin, 1990).
í forprófun íslenskrar útgáfu kvarð-
ans kom í ljós að aðeins var hægt að
nota hann frá sex mánaða aldri barnsins
en þá var gerð breyting á leiðbeining-
um hans sem gera átti öllum foreldrum
kleift að svara spumingum án tillits til
aldurs barnsins (Thome, 1998).
Með lýðbreytulistanum voru kann-
aðir eftirfarandi þættir hjá mæðrunum:
aldur, menntun, hjúskaparstaða, fjöldi
barna og hvernig síðasta barn þeirra
fæddist.
Utbúinn var gagnagrunnur í Microsoft
Excel sem svörin voru slegin inn í en
upplýsingar í gagnagrunninum eða
breytur voru skilgreindar fyrir hverja
spurningu. Gögnin voru síðan flutt yfir
í tölfræðiforritið SPSS til greiningar þar
sem gerðar voru tíðnitöflur fyrir hverja
breytu og megin niðurstöður síðan
krosskeyrðar með lýðbreytum. Til að
kanna tíðni milli breyta var gert p-próf.
Aflað var leyfa fyrir rannsókninni
frá Vísindasiðanefnd, hjúkrunarforstjóra
HAK, yfirlækni HAK og að lokum var
send tilkynning til Persónuvemdar.
Niðurstöður
Þátttakendur rannsóknarinnar voru
mæður sem komu með þriggja mán-
aða böm sín í ungbarnavemd HAK 14
mánaða tímabilið apríl 2000 - júní 2001
(N= 235). Svör bárust frá 152 (65%)
þátttakendum.
Eins og við mátti búast var mik-
ill meirihluti þátttakenda, 90%, með
búsetu á Akureyri en 10% í dreifbýli í
grennd við Akureyri og á Grenivík.
Niðurstöður varðandi lýðbreytur
Eins og fram kemur í töflu 1 var fjöl-
mennasti hópurinn eða 34,2% þátttak-
enda á aldrinum 30-34 ára og fámenn-
asti hópurinn eða 0,7% á aldrinum 40-
44 ára.
Tafla 1. Aldur Aldur Fjöldi Hlutfall
15-19 ára 7 4,6%
20-24 ára 35 23,0%
25-29 ára 41 27,0%
30-34 ára 52 34,2%
35-39 ára 16 10,5%
40-44 ára 1 0,7%
Samtals 152 100%
8 Ljósmæðrablaðið júni' 2007