Ljósmæðrablaðið - 15.06.2007, Blaðsíða 25

var aflað á meðgöngutímanum reynd-
ust hafa marktækt (SM<0,05) meiri
þunglyndiseinkenni eftir fæðinguna og
voru einnig líklegri til að lýsa foreldra-
streitu þótt það síðarnefnda væri ekki
tölfræðilega marktækt. Rétt er að benda
á að hér er væntanlega í flestum tilfell-
um um ungar mæður að ræða sem eru
að eignast sitt fyrsta barn. Fyrir er vitað
að þunglyndiseinkenni, og þó sérlega
foreldrastreita, er algengari hjá ungum
mæðrum og frumbyrjum, þessar nið-
urstöður verða að skoðast í því ljósi.
Þá virðast konur sem áttu að baki
fyrri sambúð nokkru líklegri til að hafa
þunglyndiseinkenni og foreldrastreitu
en í hvorugu tilviki nær fylgni því að
vera marktæk. Nokkrar konur höfðu á
meðgöngu lítið samband við barnsföður
en það virðist hvorki auka líkur á þung-
lyndi né foreldrastreitu. Lítill hópur
kvenna hefur, þegar viðtal fer fram á
meðgöngu, verið talinn hafa ónógan
stuðning frá umhverfi. Algengast mun
uð hér sé um að ræða einstæðar mæður
en eins getur verið um að ræða konur í
sambúð, sem skortir stuðning stórfjöl-
skyldu. Hjá þessum hópi má sjá aukna
b'ðni bæði foreldrastreitu og þunglynd-
iseinkenna og er það fyrrtalda tölfræði-
’ega marktækt (SM<0,05) þrátt fyrir að
hópurinn sé eins lítill og raun ber vitni.
Þetta verður að teljast gagnleg vitneskja
sem gefur tilefni til að leita leiða til að
styðja þennan hóp enn betur.
Konur sem eiga börn úr fyrri sambúð
eða stjúpbörn hafa aukna tíðni þunglynd-
•seinkenna og foreldrastreitu. Hvorugt
uær þvf reyndar að vera marktækt, en
foreldrastreitan er þó aðeins hársbreidd
fiá mörkunum. Benda má á að í þessum
hópi eru þó trúlega sjaldnast mjög ungar
mæður og ekki margar frumbyrjur en
með tilvísun til þess sem áður er sagt
um áhrif þessara lýðbreyta, mætti vænta
pess að foreldrastreita og þunglynd-
iseinkenni væru frekar undir meðallagi
1 þessum hópi. Því má trúlega álykta
Jð þessi hópur sé í aukinni áhættu, sem
Vert er að gefa gaum.
Þær konur sem svara játandi spurn-
lngu um áhyggjur af fjárhags-, hús-
næðis- eða atvinnumálum í viðtali á
meðgöngu reynast oftar en aðrar sýna
nteiki um þunglyndiseinkenni og for-
e drastreitu eftir að barnið er fætt. Þetta
er munar eina tilvikið þar sem fylgni er
marktæk (SM<0,05) við bæði streitu
°g þunglyndiseinkenni. Hér virðist því
t öggiega um ag ræda áhættuþátt sem
Vert er að veita athygli.
Aðeins þrjár konur svara játandi
spurningu um áfengisvanda á heimili og
tvær þeirra lýsa síðar mikilli foreldra-
streitu. Hæpið telst að draga af þessu
miklar ályktanir vegna þess um hve fá
tilvik er að ræða.
Konur sem lýstu svefntruflunum á
meðgöngu reynast líklegri til að vera
þjakaðar af foreldrastreitu eftir fæð-
inguna en aftur á móti hafa þessar
svefntruflanir lítil eða engin tengsl við
þunglyndiseinkenni eftir barnsburð.
Þetta kemur nokkuð á óvart og er erf-
itt að túlka. Enn óvæntara er þó að
þær konur sem lýsa miklum kvíða á
meðgöngu hafa hvorki auknar lrkur á
foreldrastreitu né þunglyndiseinkennum
eftir að barnið er fætt.
Þá virðist erfið reynsla af fyrri fæð-
ingum hvorki auka lrkur á þunglynd-
iseinkennum né streitu andstætt því sem
búist var við. í þessu sambandi er rétt
að benda á að upplýsingar um mikinn
kvíða snemma á meðgöngu og saga um
erfiða reynslu af fyrri fæðingum leiða
yfirleitt til nokkuð inarkvissra aðgerða,
þar sem reynt er að vinna úr þessum
vanda. Spyrja má hvort þær aðgerðir
sem gripið er til í þessunt tilfellum
séu hugsanlega ástæðan fyrir að í þess-
um hópi reynast hvorki inikill kvíði á
meðgöngu né saga um erfiða fæðinga-
reynslu auka líkur á hvort heldur sem er
þunglyndiseinkennum eftir bamsburð-
inn eða foreldrastreitu.
Konur sem eru taldar byrgja tilfinn-
ingar inni og konur sem finna fyrir miklu
álagi á meðgöngu virðast hafa meiri líkur
á foreldrastreitu þó munurinn sé ekki
marktækur, en í hvorugu tilvikinu koma
fram auknar líkur á þunglyndiseinkenn-
um. En andleg líðan á meðgöngu hefur
einmitt verið tengd þunglyndiseinkenn-
um eftir fæðingu (Beck, 2001)
Konur sem Iýst höfðu áfalli í uppvexti
eru með meiri þunglyndiseinkenni, þó
ekki sé það marktækt, en er ekki hætt-
ara til foreldrastreitu. Sjúkrahúslega í
bernsku virðist hins vegar frekar stuðla
að streitu, þó án þess að marktækni
náist, en ekki þunglyndi. Þá kemur fram
að konum, sem búið höfðu við erf-
iðleika foreldra í æsku, hættir ívið meir
til að hafa þunglyndiseinkenni og finna
fyrir foreldrastreitu, en hvorugt er þó
tölfræðilega marktækt.
Mjög lítill hópur mæðra hafði ekki
lokið grunnskólanámi en hann reyndist
þó sýna marktækt (SM<0,05) auknar
líkur á foreldrastreitu. Þessi niðurstaða
undirstrikar að okkar mati mikilvægi
þess að efla stuðning við þennan hóp
eftir fæðingu barnsins.
Nokkru stærri hópur hafði lýst
öðrum erfiðleikum á uppvaxtarárum,
(t.d. einelti, hegðunarvandamál o.fl.).
Þessi hópur virðist hafa aukna tíðni
þunglyndiseinkenna, án þess að það nái
marktækni. Foreldrastreita virðist hér
ekki aukin.
Umfjöllun um mat á
þjónustuþörf og niðurstöður
rannsóknarinnar
Þegar matið sem gert er eftir viðtal-
ið í mæðravemdinni er borið saman
við þunglyndiseinkenni þremur mán-
uðum eftir fæðingu bamsins koma í ljós
marktækt algengari þunglyndiseinkenni
hjá konum sem metnar höfðu verið í
þörf fyrir sérstaka athygli, umhyggju,
stuðning eða meðferð (Þjónustumat A
eða B).
Tíu (63%) af þeim 16 konum sem
hafa mikil þunglyndiseinkenni höfðu á
meðgöngu verið metnar A eða B (aukin
þjónustuþörf). Aður hefur komið fram
í rannsóknum að konur með þunglyndi
eftir barnsburð leita sjaldan til heilsu-
gæslunnar með þann vanda og telja sig
ekki fá þar hjálp. Það er því ánægju-
legt að sjá að með vinnulagi HAK er
meirihluti þeirra á meðgöngu greindur
í áhættu eða sérstakri þörf fyrir athygli,
stuðning eða meðferð.
Af 12 konum sem þjáðust af mik-
illi foreldrastreitu þegar barn þeirra var
þriggja mánaða gamalt hafði meirihlut-
inn, eða 7 konur (58%), einnig verið
metinn í áhættu eða með aukna þjón-
ustuþörf á meðgöngunni (A eða B).
Að vera metin í aukinni þjónustuþörf
(A eða B) í viðtalinu á meðgöngu tengist
þannig marktækt bæði foreldrastreitu og
þunglyndiseinkennum eftir bamsburð.
Vert er að hafa í huga að upplýsinga-
söfnunin á meðgöngu og matið á þjón-
ustuþörf leiða til margvíslegra aðgerða
hjá hinum ýmsu aðilum er koma að
þjónustunni og markmiðið er að mæta
sem best ólíkum þörfum fyrir stuðning,
fræðslu og meðferð.
Þótt tilgangurinn sé víðtækur og
sérstaklega sé horft til hagsmuna barns-
ins, má velta fyrir sér hvort og í hve
miklum mæli þessar aðgerðir dragi úr
þunglyndiseinkennum og streitu hjá
nýorðnum foreldrum. Lagt er kapp á að
taka á áhættuþáttum strax á meðgöngu
til að fyrirbyggja vanda síðar ef þess er
kostur.
Fullyrða má að sá hópur sem met-
inn er í aukinni þörf fyrir þjónustu og
umhyggju (A og B) fái meiri þjónustu,
stuðning og meðferð en ella og á þann
Ljósmæðrablaðið júni' 2007 25