Ljósmæðrablaðið - 15.06.2007, Blaðsíða 31

Yfirsetukvennaskólinn frá 1749. Eintök
Landsbókasafns íslands.
I bréfínu segist Bjarni hafa heyrt af því
að mörg eintök af bókinni séu óseld á
Hólum og biður Gísla að sjá til þess að
að minnsta kosti eitt eintak af bókinni
se til í hverri sókn og að yfirsetukonur
kaupi bókina „ ... þeim til nauðsyn-
'egrar æfingar og leiðarvísis í þeirra
yandasama verki ... sérstaklega þar
Sem bókin sé alls ekki dýr. Bjarni segist
jafnframt vita að nokkrar yfirsetukonur
le8gi >, ... heldur fæð og forakt á þessa
bók en stund og iðkun ... “ en það við-
horf breytist þegar þær fáist við erfiðar
feðingar. í lok bréfsins bar Bjarni loks
UPP þá hugmynd að ef vil vill væri hægt
að prenta bókina aftur með nokkrum
breytingum.19
Gísli svaraði bréfinu í júlí og segist
bala hvatt fólk til að kynna sér bókina,
”[e]n þá ég hef farið með slíkt, hafa
Htargir gert sér heldur af gaman en
alvarlega tilraun til að láta eftir mínum
hlmælum.1120 Gísli tók ágætlega í
bugmynd Bjarna að láta endurprei
bókina og stakk upp á því að Bjarni g;
Pa gert bókina meira við almennir
æh 0g fja]]ag þá um iun ýmsu h
ráð við fæðingar sem fólk þekkti til
bbert varð þó af þeirri hugmynd.
blrn haustið skrifaði Bjarni bréf
súftamtmanns, Otto v. Rantzau (17
b8), Sem hann átti svo að ser
konungs. í bréfinu fjallaði Bja
a rnennt um málefni yfirsetukvenna
Segir þar meðal annars að það sé slæ
Ve fáar ljósmæður eigi eða hafi ky
Uifsetukvennaskólann, og segir
PNl valdi „ ... brjálæðiskennd feir
°g blind óbeit á öllu nýju ,..“.22 Bja
pgði þó að flestar Ijósmæður tæ
Uslega við leiðbeiningum og var e
j.lssa á því að konur sem hefðu e
eugið neina formlega fræðslu myr
Seg)a ýmislegt misviturlegt.23 H;
eudaði bréfið á því að bera upp nokk
j. u®Ur til að bæta kjör og almenn rr
n* yfirsetukvenna en þær hafði h;
a * unnið í samráði við biskupa
atntmann.24
Tíu árum síðar, 1771, var Bjarni
greinilega ekki enn fyllilega sáttur við
viðtökur Yfirsetukvennaskólans, en í
bréfr sem hann ritar til Lauritz Andreas
Thodals stiftamtmanns (1718-1808) í
júlí það ár, telur hann ennþá vera ástæðu
til að hvetja presta að fá ljósmæður til
að lesa bókina.25
Af bréfasafni Bjarna að dæma má
ætla að Yfirsetukvennaskólinn hafi
fengið frekar dræmar viðtökur. Ýmsar
ástæður geta legið hér að baki. Benda
nrá á að hluti ljósinæðra var ólæs á
þessum trma og þær hafa því haft lítið
gagn af bókinni, almennt viðhorf gagn-
vart kynferðislífi og kynfærum litaðist
af ströngum tíðaranda í siðferðismálum
eins og Halldór vrkur að í formála bók-
arinnar, og loks ríkti almenn tortryggni
eða varfærni landsmanna gagnvart nýj-
ungunr á þessum tíma - og reyndar
alveg fram á nítjándu öld.26
Ekki má þó útiloka að yfirsetukon-
ur hafi haft gagn að bókinni þegar frá
leið, þó að einhver hluti þeirra virðist
ekki hafa lagt sig eftir henni á þessuin
tíma. Þannig segir Sveinn Pálsson lækn-
ir (1762-1840) í sjálfsævisögu sinni að
móðir sín, Guðrún Jónsdóttir (1732-
1791) hafi verið „ ... almennt antign-
uð og brúkuð sem bezta yfirsetukona,
enda kunni hún utanað Buchwalds yfir-
setukvennaskóla, prentaðan á Hólum
árið 1749“.27 Þá er varðveitt í hand-
ritadeild Landsbókasafns uppskrift af
bókinni sem er líklega frá síðari hluta
Lærimeistarar
og áhrifavaldar Hoorns
Hoorn aflaði sér reynslu og þekkingar í
fæðingarfræðum í París á árunum 1687-
1689. og fékk þar fræðslu frá ýmsum
frumkvöðlum:
Fran^ois Mauriceau (1637-1709)
Frangois Mauriceau fékk, líkt og Hoorn,
þjálfun á Hotel-Dieu í heimaborg sinni.
París. Árið 1668 gaf hann bókina Les
maladies des femmes grosses ... sem var
þýtt á fjölmörg tungumál og kom út í
mörgum útgáfum.
Paul Portal (1630-1703)
Paul Portal var nemandi Mauriceau og
lærði við Hótel-Dieu í París á árunum
1650-1663. Árið 1683 gaf hann út ritið
Pratique des Accouchements.
Philippe Peu (1623-1707)
Philippe Peu var nemandi Mauriceau
eins og Paul Portal og lærði einnig við
Hðtel-Dieu í París. Árið 1694 gaf hann út
bókina La Pratique des Accouchemens.
18. aldar.28 Algengt var að prentaðar
bækur voru skrifaðar upp og dreift í
handriti á milli manna, en þannig hefur
efni þeirra hlotið meiri útbreiðslu en
prentaðar útgáfur segja til um. Loks
var Yfirsetukvennaskólinn eina ritið á
íslensku um ljósmóðurfræði í fjörtíu ár,
næsta rit þess efnis kom ekki út fyrr en
árið 1789.
Myndir úr bókinni Kort undervisning for jordemodre frá 1771.
Wichmand.
Höfundur hennar var Berthel
efXí- m
Ljósmæðrablaðið júnf 2007 31