Ljósmæðrablaðið - 15.12.2007, Blaðsíða 47

ferð. Þeir þættir sem voru rannsakaðir
voru nýburadauði, fyrirburafæðingar og
fæðingarþyngd. Utkoma kvennanna í
meðferðinni var ekki einungis mark-
tækt betri en hjá konum sem ekki
fóru í meðferð, heldur líka betri en
hjá konum almennt í Bandarfkjunum
(Burgdorf, Dowell, Chen, Roberts og
Herrell, 2004). Samkvæmt þessu er
til mikils að vinna og ætti að leggja
áherslu á að konur sem neyta vímuefna
á meðgöngu fari í meðferð. Hlutverk
ljósmæðra er að hvetja konurnar og
hlutast til um að þær leiti sér meðferðar.
Einnig er æskilegt að ljósmóðir komi
að slíku meðferðarstarfi, til dæmis með
fræðslu og leiðbeiningum um heilsu-
eflingu. Aríðandi er að konur fái góða
fræðslu um þá áhættu sem fylgir vímu-
efnaneyslu á meðgöngu, bæði varðandi
barnið og áhrif á meðgönguna sjálfa
og útkomu hennar þannig að þær séu
meðvitaðar um hvað er nákvæmlega í
húfi. Þær þurfa að fá góðan stuðning til
þess að hætta eða draga úr neyslunni og
aðstoð til að leita sér viðeigandi hjálpar.
Mikilvægt er að fræða um heilsusam-
lega lifnaðarhætti, til dæmis varðandi
mataræði, hreyfingu, svefn og fleira í
þeim dúr, eftir því sem þörf er á hverju
sinni (Craig, 2001). Einnig er mikilvægt
að þær fái fræðslu um frjósemi og getn-
aðarvarnir á meðgöngunni þannig að
þær séu í stakk búnar að taka upplýsta
ákvörðun um val á getnaðarvörn eftir
fæðinguna (Hepburn, 2004).
Nauðsynlegt er að athuga líkamlegt
heilsufar vel. Skima ætti fyrir HIV
°g lifrarbólgu, og einnig athuga hvort
konan sé smituð af öðrum kynsjúkdóm-
um. Ef konur hafa fengið lifrarbólgu
þarf að fylgjast með starfsemi lifrarinn-
ar á meðgöngu. Hjá þeim konum sem
hafa verið eða eru sprautufíklar þarf að
fá vitneskju um hvort þær hafi fengið
hlóðtappa eða hafi sögu um hjartaþels-
hólgu (endocarditis), þetta er hvoru
tVeggja afleiðing þess að sprauta sig og
Þarfnast sérstaks eftirlits og meðferðar
á meðgöngu.
Til viðbótar slæmu heilsufari og
ahættusömu líferni bætast oft við ýmis
lelagsleg vandamál, t.d. tengd atvinnu,
fjárhag, búsetu og fleiru. Nauðsynlegt
er að þverfaglegt teymi komi að mál-
lnu til að tryggja sem besta þjónustu og
goðan árangur. Auk ljósmóður ætti að
Vera fæðingalæknir í teyminu því með-
gangan er skilgreind sem áhættumeð-
8anga (Hepburn, 2004). Þar ætti að vera
harnalæknir, félagsráðgjafi til að annast
°g leiðbeina um mál sem lúta að félags-
legri velferð og úrræðum. Einnig vímu-
efnaráðgjafi eða fagaðili með þekkingu
á vímuefnameðferð (Wright og Walker,
2007). Æskilegt er að hafa sálfræðing
eða geðlækni í teyminu, eða greiðan
aðgang að þjónustu þeirra því oft eru til
staðar vandamál af sálrænum eða and-
legum toga. Ef um er að ræða vandamál
sem falla undir önnur svið en hér eru
nefnd ætti að sjálfsögðu að leita til við-
eigandi fagaðila til að leysa úr þeim.
Hlutverk Ijósmæðra í meðgönguvernd
er stórt þegar mál sem þessi eiga í hlut.
Auk þess að sjá um hefðbundið eftirlil
með meðgöngunni sjálfri ættu þær að
vera sá aðili sem heldur utan um og sér
um að samræma aðgerðir. Ekki er nóg
að þessar konur fái góðan stuðning á
meðgöngu heldur þarf að vera búið að
koma málum þeirra í þann farveg að
stuðningur haldi áfram eftir fæðinguna
til að tryggja sem bestan árangur. Vegna
þess hve um er að ræða viðkvæmt mál
og hætta á að konurnar nýti sér ekki
þjónustu meðgönguverndar er sam-
felldni í þjónustu bæði ljósmæðra og
annarra fagaðila sem að málum koma
afar mikilvæg, einkum með tilliti til
þess hversu miklu máli skiptir að skapa
traust og skilning milli kvennanna og
þeirra sem sinna þeim.
Hlutverk Ijósmœðra ífœðingu
Þrátt fyrir hærri tíðni fyriburafæðinga
og styttri meðgöngu eru flestar þess-
ara kvenna komnar á tíma þegar þær
fæða. Vegna þess að um er að ræða
áhættumeðgöngu er mælt með að fæð-
ingin fari fram á sjúkrahúsi (Hepbum,
2004). Sýna þarf sérstaka árvekni varð-
andi barnið, einkum undir lok fæðing-
arinnar (Wright og Walker, 2007). Sú
fæðingastofnun þar sem konan fæðir
þarf að vera undir það búin að sinna
konum með fíkn til að geta annast þær
á fullnægjandi hátt. Starfsfólk verður að
vita hvað þarf að hafa í huga og hvað
ber að varast, eða að minnsta kosti að
til séu aðgengilegar leiðbeiningar eða
verklagsreglur. Varðandi verkjameðferð
í fæðingu er ýmislegt sem hafa þarf í
huga, einkum í sambandi við lyfjagjafir.
Verkjameðferð getur verið vandmeðfar-
in því fíkn í sum vímuefni er frábending
frá notkun ákveðinna verkjalyfja, t.d.
ópíata. Oft þurfa þessar konur stærri
skammta en venjulega eru gefnir vegna
mikils lyfjaþols. Ef þörf er fyrir stóra
skammta af verkjalyfjum er mænurót-
ardeyfing talin góður kostur og sama
er að segja um glaðloft. í mörgum til-
fellum er æskilegt að hafa samráð við
svæfingalækni um verkjameðferð, bæði
varðandi hvaða lyf er óhætt að gefa
og skammtastærðir (Wright og Walker,
2007).
Einnig þarf að hafa í huga mögu-
leikann á smiti, einkum lifrarbólgu og
HIV og meta hugsanlega áhættu út frá
bakgrunni konunnar (Wright og Walker,
2007).
Hlutverk Ijósmœðra eftir fæðingu
Eftir fæðinguna er mikilvægt að vera
vakandi fyrir fráhvarfseinkennum hjá
bæði móður og barni. Fráhvörf geta
valdið móðurinni svo mikilli vanlíðan
að hún eigi í erfiðleikum með að annast
barnið. Hún þarf á viðeigandi lyfjameð-
ferð halda meðan hún kemst yfir þetta
tímabil sem getur staðið yfir í nokkra
sólarhringa. Fráhvörf geta líka komið
fram hjá barninu og er mikilvægt að þeir
sem annast barnið fyrstu sólarhringana
þekki þessi einkenni og séu vakandi fyrir
þeim, jafnvel þó ekki sé vitað til þess að
móðirin hafi verið í neyslu því stundum
tekst konum að halda neyslunni leyndri
alla meðgönguna. Ef grunur er um frá-
hvarfseinkenni er hægt að greina hvort
svo sé með því að rannsaka hár bams-
ins og fyrstu hægðirnar (meconium),
er það talin áreiðanlegasta greiningin
(Huestis og Choo, 2002). Ýmsum ein-
kennum hefur verið lýst og eru það til
dæmis hár og skerandi grátur, óeðlilega
sterk taugaviðbrögð, óróleiki, óeðli-
lega mikil vöðvaspenna, vöðvakippir,
krampar, geispar, hnerrar, nasavængja-
blakt og hröð öndun, mikil sogþörf en
barninu gengur illa að nærast, kröftug
uppköst og vatnskenndur niðurgangur
(Greenough og Kassim, 2005). Hve
lengi fráhvarfseinkennin vara ræðst af
því hvers konar efna móðirin neytti en
þau hafa mislangan helmingunartíma.
Mestu skiptir þó að barnið fái strax við-
eigandi meðferð við fráhvörfunum og
ef þau eru slæm gæti þurft að veita þá
meðferð á nýburagjörgæslu (Greenough
og Kassim, 2005; Hepbum, 2004).
Oft hefur mæðrum í neyslu verið
ráðið frá því að hafa böm sín á brjósti
vegna þess að vímuefnin fari í brjósta-
mjólkina. Hepbum (2004) er ekki sam-
mála þessu og telur að ávinningurinn
sé meiri en áhættan því oft sé um að
ræða létt- og fyrirbura sem séu í meiri
áhættu varðandi vöggudauða. Algengt
sé að mæðumar reyki og búi við ei'fiðar
aðstæður. Böm þeirra séu því afar ber-
skjölduð og hafi mest allra bama hag
af því að vera á brjósti, auk þess sem
brjóstagjöfin dragi úr fráhvarfseinkenn-
Ljósmæðrablaðið desember 2007 47