Freyr - 01.05.1999, Qupperneq 46

Tvö fóstur úr sömu á, kattasmit (toxoplasma). Fóstrin eru
misstór eins og oft er. (Ljósm. S.S.).
bændur því að forðast að kaupa fé
frá þeim bæjum þar sem sjúk-
dómsins hefur orðið vart. Reynt
hefur verið að halda veikinni í
skeijum með því að tvíbólusetja
allt féð árlega með lungnapestar-
bóluefni og farga þeim kindum
sem sýnt hafa einkenni um brjóst-
veiki. Þess eru dæmi að bóndi hafí
orðið að farga öllu sínu fé vegna
þessa sjúkdóms.
Koparskortur, óbeinn
eða beinn (fjöruskjögur)
Fjöruskjögur er gamalkunnur
sjúkdómur í lömbum hér á landi á
vissum svæðum þar sem fjörubeit
var notuð, en ekki eða lítt gefið hey
um meðgöngutímann. Nú verður
sjúkdómsins vart á einstöku bæjum
þó að ær komist ekki að sjó.
Efnin molybden, jám og brenni-
steinn í jarðvegi og plöntum hafa
áhrif á koparbúskap líkamans og
ffamkalla óbeinan skort. Sjaldnar
mun um beinan koparskort að ræða.
Einkenni koparskorts eða fjöru-
skjögurs er skortur á valdi yfír
hreyfingu fótanna, einkum afturfóta
svo að lömbin skjögra og slettast til
í gangi. Stundum eru lömbin alveg
ósjálfbjarga, geta ekki eða tæpast
staðið, þó að þeim sé hjálpað á fæt-
ur. Þau em sljó til augnanna, skynj-
un ófullkomin, oft liggja þessi lömb
með sífelldum titringi eða krampa-
flogum og taka út þrautir. Stundum
virðast lömbin heilbrigð við fæð-
ingu, en sjúkleg
einkenni koma
fyrst fram við
áreynslu. Við
krufningu á
fjöruskjögurs-
lömbum fmnast
skemmdir í mið-
taugakerfinu,
sem ekki nær
eðlilegum þroska
sökum skorts í
fæðu móðurinnar
um meðgöngu-
tímann. Með því
að gefa ánum
koparlyf reglu-
lega um meðgöngutímann má að
verulegu leyti girða fyrir þennan
sjúkdóm hjá lömbunum. Margir
bændur, sem beittu í fjöru, tóku upp
þann sið, en nú þekkist slík fjörubeit
varla að vetri. Til eru koparlyf sem
sprauta má í vöðva. Alltaf ber að
hafa í huga að sauðfé er mjög við-
kvæmt fyrir of miklum kopar. Til-
gangslítið hefur reynst að lækna
lömb sem haldin eru þessum kvilla.
Selen E-vítamínskortur
(hvítvöövaveiki, stíu-
eöa innistööuskjögur)
Þetta er sjúkdómur í unglömbum,
talinn stafa af skorti á E-vítamíni
og seleni í fóðri og jarðvegi. Mis-
jafnt er frá ári til árs hve mikil
brögð eru að þessu, einnig frá einu
landsvæði til annars. Hættara er
við að lömb fái sjúkdóm ef ánum,
einkum þeim yngstu, hefúr verið
haldið á húsi allan veturinn og
fram yfir burð, einkum þegar fóðrið
er einhæft og heyið létt.
Fyrir kemur að lömb fæðist
með hvítvöðvaveiki. Þau eru þá
ófær urn að rísa á fætur og eiga
sér varla viðreisnar von. Lömbin
fæðast þó oftar fullfrísk og dafna
vel fyrstu dagana. Sjúkdómsein-
kenni koma skyndilega og oft
samtímis því að farið er að láta
lömbin út, einkum ef þau hreyfa
sig mikið við leik eða rekstur.
Lömbin missa þrótt, verða stirð,
hölt og reikul í gangi, staulast um
á hnjánum og vilja helst liggja.
Oft eru lömb, sem sett eru út full-
frísk að morgni, orðin örmagna
að kvöldi og geta ekki staðið.
Sé ekkert að gert hrakar lömbun-
um smám saman og drepast eftir
nokkra daga.Við krufningu sjást úr-
breiddar skemmdir í vöðvum gang-
lima, en aðrir vöðvar, t.d. hjarta og
þind, geta einnig verið skemmdir.
Séu mikil brögð að selen- og eða E-
vitamínskorti geta skemmdir á
hjartavöðva valdið því að talsverð-
ur hluti lambanna deyr snögglega
af hjartabilun. Ef tekið er eftir
veikinni á byijunarstigi er oft auð-
velt að lækna hana með því að dæla
í lömbin bætiefnum og seleni.
Komist veikin á hátt stig er lækning
erfíð og tekur langan tíma. Hægt er
einnig að fyrirbyggja veikina með
því að hafa nægilegt selen og E-
vítamín í fóðri seinnijæita með-
göngu. Helst ætti að mæla þessi
efni í fóðri ef slík vöntun er líkleg.
Hreyfmg er heppileg fyrir æmar.
Þær ætti að viðra þegar mögulegt er
að vetrinum.
Fiskimjöl (síldarmjöl) og hveiti-
klíð er selenauðugt. Til em selen-
auðugar forðakúlur, sem unnt er að
setja niður í vömb, en þess ber að
gæta að stutt er í seleneitrun.
Joðskortur (stækkun
á skjaldkirtli,
skjöldungsauki)
Flest ár ber á joðskorti á stöku
bæjum. Áraskipti em að þessu.
Skjaldkirtill stækkar á ærfóstmnum
og verður stundum áberandi kúla á
hálsi neðan við kverk, sem getur
valdið erfiðleikum í fæðingu.
Hárafar er slétt og eyru á lömbun-
um lafa. Lömbin líkjast hvolpum.
Vanhöld em oft talsverð. Auðvelt
er oftast að afstýra joðskorti með
því að rjóðra joði á stoðir í húsun-
um eða hafa opið joðglas í fjárhús-
glugga.
Ath. Fyllri upplýsingar um
vanhöld á lömbum er að finna í
„Sauðburðarkveri“ sem höfundur
gaf út árið 1997.
46- FREYR 5-6/99