Freyr - 15.05.1999, Síða 10

Leifur á reiðhesti sínum, Hug, ásamt Eysteini syni sínum á hlaðinu í Keldudal.
að. Þama voru málin komin í algert
óefni. Búmarkið var óvirkt að
hluta, ég held það hafi verið virkt
að 70 hundraðshlutum. Flestir ein-
blíndu á búmarkstöluna. Búmarkið
vék svo fyrir fúllvirðisréttinum og
síðar kom greiðslumarkið. Stofn-
lánadeildin komst hins vegar ekki
hjá því að miða við veruleikann í
starfsemi sinni og vera í takt við
ríkjandi landbúnaðarstefnu á hverj-
um tíma.“
- Gat ekki stundum verið erfitt að
þurfa að neita mönnum um lán á
þessum tíma?
„Jú, vissulega er það alltaf erfitt.
A fyrstu árunum áttu margir erfitt
með að sætta sig við að þetta
þyrfti að vera svona. Viðhorfin
hafa mikið breyst frá þessum tíma,
nú sjá menn að það er ekkert vit i
því að framleiða meira en þeir
geta gert sér vonir um að selja.
Þegar útflutningsbæturnar voru
teknar af fengu menn litið fyrir
útfluttar afurðir og höfðu ekkert
kaup. Þetta þurfti að skýra út fyrir
mönnum. Ég naut þess þó að hafa
verið hinum megin við borðið og
skildi því viðhorf og aðstöðu
bænda. En það er ekki alltaf hægt
að gera allt sem mann langar til
fyrir fólk og engan veginn víst að
alltaf sé best að samþykkja allt
sem um er beðið. Rekstrarforsend-
ur verða að vera fyrir hendi, ann-
ars getur illa farið.“
Kynslóðabilið brúað
á verðbólgutímum
- Var Stofnlánadeildin ekki eitt
helsta fjárhaglega stjórntœkið í ís-
lenskum landbúnaði?
„Jú, þetta var mikilvægur sjóður
sem veitti grunnlán til framkvæmda
á hagkvæmum kjörum. Rekstur
hans byggðist á ákveðinni félags-
legri hugsun sem fólst í sjóðagjöld-
unum en þau jöfnuðu vaxtakostn-
aðinn. Þetta var ákaflega mikilvægt
þegar reglur um verðtryggingu lána
breyttust. þeir bændur sem byggðu
fyrir 1980 fengu óverðtryggð lán en
þeir sem byggðu síðar fengu lán
sem voru verðtryggð að fúllu. Þetta
gerði yngri bændum að sjálfsögðu
mjög erfitt fyrir og myndaði mikið
bil á milli kynslóða.
Um þetta ríkti þokkaleg samstaða
og ég heyrði off þau viðhorf eldri
bænda að fyrst lánin þeirra hefðu
brunnið upp í verðbólgunni þá
væru þeir ekkert of góðir að koma
yngri bændunum til aðstoðar við að
koma sér fyrir.“
- Erþetta viðhorf enn við lýði?
„Þetta er mikið að breytast enda
er búið að skera þessi jöfnunar-
ákvæði mikið niður, það er sáralítið
eftir af þeim. Þeir sem standa í stór-
rekstri í landbúnaði hafa verið á
móti þessu. En stærsta breytingin
sem ég upplifði meðan ég var í
Lánasjóðnum var hjöðnun verð-
bólgunnar. Það var ekkert skemmti-
legt að innheimta lán þegar verð-
bólgan var 30-40% og jafnvel hærri
því að þótt menn væru að borga af
lánunum þá hækkuðu þau stöðugt.
Nú sjá menn lánin lækka þegar
greitt er af þeim og það er kannski
mesta kjarabótin að hafa litla sem
enga verðbólgu. Við það bætist að
vextir hafa einnig lækkað frá því
sem þeir voiu hæstir og raunar hef-
ur allt fjármagnsumhverfið breyst
gífúrlega mikið hér á landi. Bændur
tóku á sig byrðar með þjóðarsáttar-
samningunum og þeirra hlutur var
því mikill í að ná verðbólgunni nið-
ur.“
- Sérðu fyrir endann á erfiðleik-
unum í íslenskum landbúnaði?
„Það verða alltaf einhverjir erfíð-
leikar og vandamál í landbúnaði.
En mér frnnst íslenskur landbúnað-
ur hafa komist furðanlega vel frá
þessum erfíðu tímum. Auðvitað
hafa margir bændur alltof litlar
tekjur og búin eru of lítil. Það má
sjá víða í sveitum að húsum er ekki
haldið nógu vel við. Það er vafalítið
vegna lélegrar afkomu.
A móti kemur að í sveitunum
hafa ótrúlegir hlutir gerst. Þar hafa
skapast ýmsir atvinnumöguleikar
og menn geta haft það bærilegt með
því að stunda aðra vinnu meðfram
bústörfúnum. Þetta er misjafnt eftir
héruðum en sums staðar háttar
þannig til að fólk getur stundað
vinnu utan búsins en búið áfram á
jörðinni. Víða er fallegt að sjá heim
að bæjum þótt búskapurinn sé ekki
ýkja mikill. En fyrir vikið getur
fólk búið áfram í sveitunum og
haldið félagskerfínu gangandi."
Lánasjóðurinn sér á báti
- Það hafa lika orðið breytingar á
starfsemi Stofnlánadeildarinnar frá
því þú hófst þar störf.
„Já, þegar ég tók þar við var
Stofnlánadeildin sjálfstæð deild
með sjálfstætt bókhald en heyrði
10 - FREYR 7/99