Freyr - 01.09.2001, Blaðsíða 2

Ritstjórnargrein
Hverjum klukkan glymur?
Alkunna er að breytingar í stefnu-
mótun í alþjóðamálum eru þungar í
vöfum og ganga yfirleitt hægt. Það
þarf ekki að undra neinn þar sem
oft eru miklir hagsmunir í húfi.
Ein af þessum breytingum, sem nú á sér
stað, er að leiða landbúnað í hinum vestræna
heimi út úr þeirri stefnu, sem fylgt hefur verið,
að framleiða matvæli með sem minnstum til-
kostnaði. Að baki þeirrar kröfu hefur legið
þrýstingur frá neytendum um að eiga aðgang
að sem ódýrustum matvælum. Afleiðing þess
hefur orðið sú að framleiðsluaðferðir hafa í
ýmsum tilfellum brugðist og upp komið marg-
vísleg vandamál. Mest áberandi hafa verið
sjúkdómar í búfé og þar ber hæst kúariðu sem
beinlínis varð til, að því er talið er, vegna
óvandaðra framleiðsluaðferða á kjötmjöli. Þá
má nefna hættulegt afbrigði af salmónella
sjúkdómnum, svokallaður 104 stofn, sem eng-
in lyf vinna á og er tilkominn vegna viðbragða
náttúrunnar við fúkkalyfjum, þar sem sífellt
verða til nýir stofnar af sjúkdómnum sem við-
brögð við nýjum og betri lyfjum.
Þá má nefna þær framleiðsluaðferðir, sem
tíðkast víða í Vestur-Evrópu, að búfé er selt á
fæti og flutt á milli svæða eða jafnvel landa til
áframeldis. Það eykur hættu á dreifingu sjúk-
dóma og átti sinn þátt í útbreiðslu gin- og
klaufaveiki á þessu ári.
Enn má nefna að ónothæfum eða jafnvel
hættulegum efnum hefur verið blandað saman
við fóður. Kunnast þeirra er díoxín sem barst
með fitu í fóður í Belgíu fyrir fáum árum.
Notkun vaxtarhormóna í búfjárrækt er talin
eðlileg í Bandaríkjunum en mjög litin hom-
auga í Evrópu, sama má segja um erfðatækni,
sem meira er um í jarðrækt en búfjárrækt, hún
er algeng vestanhafs en hefur ekki náð viður-
kenningu í Evrópu.
Eitt af því sem neytendur víða um heim hafa
látið sig æ meira varða er dýravelferð og að
2 - pR€YR 10/2001
rekja megi uppruna þeirra vara sem þeir kaupa
og þar með komast að því við hvaða skilyrði
þær eru framleiddar.
Hér er ekki allt upp talið sem varðar þessi
mál og má þar nefna að náttúran beri ekki
skaða af aðferðum við framleiðslu búvara.
Hér á landi gildir það einkum um vernd og
viðhald jarðvegs og gróðurs. Jarðvegs- og
gróðureyðing er jafnframt mikið vandamál í
öðrum löndum. Má þar nefna að skógarhögg
í brattlendi, svo sem í Nepal, hefur valdið
miklu jarðvegsskriði og mikil jarðvegseyðing
verður í löndum þar sem akrar eru opnir og
óvarðir verulegan hluta árs. Þá er áberandi
umræða í löndum, sem reka öflugan landbún-
að, svo sem Danmörku og Hollandi, um of-
auðgun efna í jarðvegi. Þar má nefna nítrat og
leifar jurtavarnarefna sem borist geta í neyslu-
vatn.
Þau vandamál, sem hér hafa verið rakin,
hafa verið að koma upp á borð hjá ríkisstjórn-
um ýmissa nálægra landa og við þeim hefur
verið brugðist þannig að verkefnum og starfs-
sviði landbúnaðarráðuneyta þeirra hefur verið
breytt og stofnuð hafa verið ráðuneyti mat-
væla, mála byggðaþróunar og vistfræði, auk
landbúnaðar. Þar má nefna Bretland, Þýska-
land, Frakkland, Holland og Danmörk. Fjár-
framlög um ESB til landbúnaðar, sem upphaf-
lega var veitt til að tryggja næga matvæla-
framleiðslu, er nú ætlunin að beina í vaxandi
mæli til að tryggja gæði matvæla, til umhverf-
ismála og byggðaþróunar. Þetta mun gerast á
kostnað framlaga til stórreksturs í landbúnaði,
þ.e. hinna svokölluðu verksmiðjubúa og ann-
arra þéttbærra framleiðsluhátta.
Island hefur borið gæfu til að reka land-
búnað sinn með heilnæmi og hreinleika bú-
vara að leiðarljósi. Með þeirri stefnubreyt-
ingu, sem nú er að verða í Evrópu, mun því
staða íslensks landbúnaðar styrkjast.
M.E.