Freyr - 01.02.2004, Blaðsíða 17

140 cmJ
Þjöppunaráhrif
2000 kp 2
' A: Þrýstingur á yfirborð -----■* 2 kp/cm
1000 cm
500 kp
B: Þrýstingur á yíirborö =
140 cm'
3,6 kp/cm'
Dýpt
Þjöppun hjólbarða
• Þung vél á breiðum dekkjum A borin saman við létta vél á mjóum
dekkjum B
• Þunga vélin þjappar yfirborð minna en létta vélin og minna ber á
sporum
• Þjöppunaráhrif þungu vélarinnar ná lengra niður og eru meiri en af
litlu vélinni í nokkurri dýpt
2. mynd. Þjöppunaráhrif mismunandi hjólbarða og misþungra þunga véla
- 60 cm fljótt eftir framræslu (1).
Þar sem mýramar rotna falla þær
hægt en bítandi enn meira saman
en hversu hratt er ekki þekkt hjá
okkur. Þegar mýramar sjatna falla
stærstu holur jarðvegsins saman en
regn- og leysingarvatn sígur lang
hraðast í gegnum þær.
Þjöppun
I athyglisverðum tilraunum sem
Ottar Geirsson og Magnús Osk-
arsson gerðu á ámnum 1964 til
1975 (8) koma öll helstu atriði
fram, sem þekkt em um áhrif
þjöppunar á jarðveg. Þeir benda á
að tæki verða sífellt stærri og þyn-
gri og “- - að þungar dráttarvélar
og tæki þjappa jarðveginn, og
dráttarátak vélanna leiðir oft til
rótarslita á plöntum. Einnig óttast
menn að titringur frá vélum geti
valdið skaða á jarðvegi með því
að hrista hann saman”. Allt þetta
er í grundvallaratriðum enn í
gildi. Ottar og Magnús fiindu að
við umferð eykst vatnsmagn í
jarðveginum (1. mynd). Þetta
skýrist af því að stóm holumar,
sem vatn sígur hratt úr, hafa fallið
saman og verða að meðalstómm
holum. Hlutfall meðalstórra holna
eykst og þær halda vatninu. í ná-
grannlöndum okkar er miðað við
að hlutfall stórra holna megi ekki
fara niður fyrir 10% eða jafnvel
að enn lægri hlutfall sé notað sem
viðmiðun. Samkvæmt athugun
Ottars og Magnúsar má ætla að
holurými stórra holna megi ekki
fara niður fyrir 15% í mýmm í yf-
irborðslaginu, en það kann að
vera að þar fyrir neðan hafi rými
stórra holna verið mun minna.
Skaðinn, sem af þessu verður,
er ekki vegna hins aukna vatns
heldur að loft og súrefni í jarðveg-
inum skortir. Þetta kemur niður á
þurrlendisgróðri því að bestu tún-
grösin þola súrefnisskortinn illa.
Þess í stað koma grös og jurtir
sem þola loftleysið betur. Það má
(10).
því segja að þjöppun, sem pressar
stærstu holur jarðvegsins saman,
drekki gróðrinum í bókstaflegri
merkingu. Það er athyglisvert í
þessu sambandi að rætur geta nýtt
sér súrefni sem er uppleyst í vatni.
Ef það er stöðug endumýjun á
jarðvegsvatninu þá þrifst gróður
mun betur en þegar vatnið verður
súrefnissnautt og fúlt.
Búfé og létt tæki á mjóum
dekkjum geta troðið og skemmt
gróður, landið veðst upp. Þjöpp-
unin er bundin við yfirborðið en
nær ekki langt niður. Þjöppun yf-
irborðs mun geta jafnað sig á
nokkmm ámm vegna ffostþenslu,
virkni róta og jarðvegslífs. Eftir
þvi sem tækin em þyngri nær
þjöppunin lengra niður (2. mynd)
og áhrif titrings eykst vemlega
eins og Ottar og Magnús bentu á.
í nágrannalöndum okkar er þessi
þjöppun litin mjög alvarlegum
augum því að í raun er hún endan-
leg, það er annað hvort ekki hægt
að losa um jarðveginn eða það er
erfið, dýr og óviss aðgerð.
Gróður og uppskera
I tilraunum Ottars og Magnúsar
vom áhrif á gróður og uppskem
veruleg. Umferð að vori hafði
mest áhrif. Meira bar á votlendis-
jurtum og mosa í þjöppuðu reitun-
um en í þeim ótroðnu og uppskera
rýmaði um 10 - 20% fyrstu árin
en allt að 30 - 40% eftir 5-6 ár.
Þessi merkilega athugun var gerð
á mýrlendi. Ami Snæbjömsson (2)
vitnar í tilraunir með þjöppun á til-
raunastöðvunum og að uppskera
hafi rýmað um 3 - 25% við umferð
að vori, breytilegt eftir stað.
Freyr 1/2004 - 13 |