Freyr - 01.02.2004, Blaðsíða 42

Búnaður til hrognagraftrar er mjög
einfaldur.
sambandi við vatnshita. Hærri
vatnshiti flýtir þroskun. Því getur
skeikað upp í nokkrar vikur að
vori hvenær laxaseiðin koma upp
úr mölinni. Eftir að laxaseiðin
klekjast út nærast þau á kviðpoka
um tíma en skömmu áður en hann
er uppurinn og sá orkuforði á
þrotum, taka seiðin til við að afla
sér fæðu sjálf. Það er einmitt síðla
á kviðpokastigi sem seiðin leita
upp úr mölinni. Fyrst í stað hreyfa
seiðin sig lítið frá hrygningar-
staðnum en fara svo að dreifa sér
á nærliggjandi búsvæði. Þessi
seiði nefnast vorgömul seiði uns
þau hafa verið annan vetur i ánni.
Seiðin velja sér fremur skjólgóða
staði fjarri megin vatnsflaumnum
og finnast yfirleitt næst landi og á
grófum malarbotni. Seiðin leita
gegn straumi og nema land upp
ámar. Algengt er að þau hafi dreift
sér að hausti um 100 m upp fyrir
en innan við 50 m niður fyrir
hrygningarstaðinn (óbirt gögn).
Mikil afföll verða á seiðunum
fyrst eftir að þau koma upp úr
mölinni og áfram um sumarið og
næsta vetur. Því skipta miklu máli
ffamboð og gæði hentugra bú-
svæða fyrir seiðin. Eftir því sem
seiðin verða stærri breytast einnig
þarfimar. Stærri seiðin sækja í
meiri straum og grófari botngerð
þar sem meira er um smágrýti og
skjól fyrir þau. Allt þetta þarf að
taka með í reikninginn þegar stað-
ir til hrognagraftrar eru valdir. Ef
hrogn em grafín skammt neðan
hindrunar eins og flúða og fossa
sem lítil seiði komast ekki upp
fyrir, ná seiðin ekki að dreifa sér
nægjanlega vel og affoll verða
meiri. Einnig er mikilvægt að
staðir þar sem hrogn eru grafín
séu í nálægð við búsvæði sem
henta einnig eldri seiðum. Þannig
er stuðlað að sem mestum lífslík-
um seiðanna þann tíma sem þau
þurfa að dvelja í ánni áður en þau
ganga til sjávar.
Frjóvgun og meðferð hrogna
Eftir að klakfiski hefur verið
náð þarf að geyma hann á hentug-
um stað þangað til laxamir verða
rennandi og kreisting getur farið
fram. Hægt er að geyma hann í
eldisstöð eða þá í búri/keri í eða
við ána. Ef laxinn er veiddur
snemma hausts verður að gæta
þess að hann sé hafður við nátt-
úrulega birtu og ekki geymdur í of
köldu vatni á þeim tíma sem síð-
asta skeið þroskunar hrogna og
svilja fer fram. Slíkt getur tafíð
fyrir þroskun. Laxahrygning eða
kreisting fer aðallega fram um
miðjan október. Laxahrygnur em
tilbúnar til kreistingar þegar finna
má að kviður er orðinn mjúkur en
fylltur viðkomu og hrognin laus-
ari. Gotrauf verður einnig þrútin
af þrýstingi hrogna. Hængamir
eru orðnir rennandi þegar þeir
gefa af sér svil þegar þrýstingi er
beitt á kvið þeirra. Hængamir em
þó erfiðari í kreistingu en hrygn-
umar og eru oftast aflífaðir og
skomir upp til að ná úr þeim svilj-
unum. Hægt er að láta hrygnumar
lifa eftir kreistinguna en samt er
hætt við að hnjaskið verði til þess
að þær nái sér ekki aftur.
Mikilvægt er að nota eins marga
foreldra og kostur er til að við-
halda erfðafræðilegum breytileika
innan stofnsins. Algengt er í físk-
eldi að nota svil úr fáum hængum
til að frjóvga hrogn fleiri hrygna.
Vissulega er hægt að nota jafnvel
einn hæng til að frjóvga hrogn úr
mörgum hrygnum en með því er
stuðlað að skyldleikaræktun og
tapi á erfðafræðilegum breyti-
leika. Því er mikilvægt að ekki séu
notaðir færri hængar en hrygnur.
Það eykur á foreldrabreytileikann
að skipta upp hrognamassa úr ein-
stökum hrygnum og frjóvga hrogn
með sviljum úr fleiri en einum
hæng. Við frjóvgun hrogna þarf
að dreifa svilinu vel um hrognin.
Það getur tryggt hærra frjóvgunar-
hlutfall að hræra varlega í hrogn-
unum til að blöndunin verði betri.
Eftir að hrognunum hefur verið
komið fyrir í íláti er sett í það
hreint kalt vatn svo að fljóti vel
yfir hrognin og ekki hreyft ffekar
við þeim þar til hrognin em vatns-
hörðnuð.
Eftir að hrogn hafa verið frjóvg-
uð þurfa að líða um tvær klst. á
meðan hrognin vatnsharðna og
frjóop lokast, áður en hreyfa má
frekar við þeim. Þegar hrogn em
vatnshörðnuð þola þau flutninga
og nokkurt hnjask næstu 24 tím-
ana en eftir þann tíma, þegar
fmmuskiptingar í hrognunum em
komnar vel á stað, verða þau við-
kvæmari og þola ekki mikið um-
rót. Þrátt fyrir að menn hafí um
sólarhring til að koma hrognunum
fyrir er þó betra að láta líða
skemmri tíma ef þess er kostur.
Framkvæmd á hrognagreftri
Auðveldast er að flytja hrogn til
hrognagraftrar í plastílátum sem
hægt er að hella beint úr við
hrognagröftinn. Best er að grafa á
fyrirfram völdum stöðum sem
taldir em hentugir svo að hrogna-
gröfturinn taki sem skemmstan
| 38 - Freyr 1/2004