Freyr - 01.02.2004, Page 31

Notkun reiknilíkana í
landbúnaði
Bakgrunnur
Vísindi ganga meðal annars út á
það að byggja upp aðferðir til að
spá fyrir um óorðna atburði og
hvort sem það er veðrið, físki-
gengd í sjónum, þróun verðbólgu
eða nyt mjólkurkúa þá eru reikni-
líkön heppileg tæki til að vinna
slíkar spár. Reiknilíkan má skil-
greina sem líkan sem lýsir ein-
hverju orsakasamhengi á töluleg-
an hátt. Reiknilíkön eiga það
sameiginlegt með öðrum líkönum
að þau eru lýsing á einhverjum til-
teknum hluta af þeim raunveru-
leika sem við lifúm í eða höfum
áhuga á. Tilgangurinn með því að
búa til hvers konar líkan getur
verið að:
a) Skilja veröldina betur
b) Sýna öðrum hvemig maður sér
veröldina
c) Lýsa því hvemig maður vildi
að veröldin væri.
Hvað af þessu þrennu ætti til
dæmis við um málverk - sem er
dæmigert líkan (þó ekki reiknilík-
an). Svarið er trúlega misjafnt eft-
ir eðli verksins og ekki einu sinni
víst að listamaðurinn og áhorfand-
inn hafi sama skilning þar á!
Reiknilíkön em á margan hátt
jarðbundnari en málverkin, þó að
sumum kunni stundum að fínnast
vísindamennirnir fara fram úr
sjálfúm sér í viðleitni sinni við að
lýsa veröldinni með tölum. Nær-
tæk dæmi um það em gagnrýni al-
mennings á spávisku fískifræð-
inga um þróun stofnstærðar
þorsks, veðurfræðinga um versl-
unarmannahelgarveðrið, og kyn-
bótafræðinga um kynbótagildi ís-
lenskra stóðhesta. Telja sig þar
ýmsir oft vita betur en “fræðing-
amir” - með réttu eða röngu- en
halda má því þó fram að mat al-
mennings og hagsmunaaðila á
gildi vísindanna fari nokkuð eftir
því hvort spámar, sem á vísindun-
um byggja, em þeim í hag eða
ekki.
Vinnubrögð í landbúnaði, það
er búskaparhættir, byggja aðallega
á þrennu; hefð, vísindum og get-
gátum. Með hefð er átt við
reynslu kynslóðanna sem segir að
ef hlutimir em gerðir á ákveðinn
hátt þá virka þeir a.m.k. að vissu
marki, en ekki er vitað fýllilega
hvers vegna, né þá heldur hvort
hægt væri að ná betri árangri með
því að breyta vinnubrögðunum þó
ekki væri nema lítillega. Þekk-
ingu sem aflað er með með vís-
indalegum aðferðum má hins veg-
ar nota til að færa rök fyrir
ákvörðunum um breytt vinnu-
brögð, þó með þeim takmörkun-
um er önnur þekking á viðfangs-
efninu setur. Getgátur eiga rétt á
sér stöku sinnum, þ.e. þegar nýjar
aðstæður koma upp sem engin
þekking er á, en taka verður
ákvöróun á stundinni um að gera
„eitthvað“. Getgátur verða stund-
um að formlegum tilgátum sem
síðan eru sannaðar eða afsannaðar
með vísindalegum hætti (Thom-
ley & Johnson, 1990).
Einn helsti tilgangur landbún-
aðarrannsókna er að auka hlut vís-
indanna i ákvarðanatöku í land-
búnaði, á kostnað hefðar og get-
gátna. Vandinn við vísindin er
m.a. sá að rannsóknir em oftast
mjög einangraðar við ákveðið
eftir
Jóhannes Sveinbjörnsson,
fóðurfræðing,
Rannsókna-
stofnun
landbúnaðarins
svið, enda erfítt að skoða mjög
marga þætti í einni rannsókn
þannig að hægt sé að fá tölfræði-
lega marktæka niðurstöðu fyrir
hvem og einn. Með því að tengja
saman ólíka þætti í reiknilíkani er
mögulegt að álykta vísindalega
um flóknari hluti en niðurstöður
einnar rannsóknar bjóða upp á. Ef
menn velta því fyrir sér að inn-
leiða nýja tækni, t.d. nýja fóðmn-
artækni í fjósum (heilfóður?), er
ljóst að hún hefur áhrif á marga
þætti, s.s. át kúnna, næringarefna-
jafnvægi og þar með nyt, en einn-
ig á kostnað búsins vegna fjárfest-
inga, orkukostnað, vinnuþörf
o.s.frv. Hægt er að slá ýmsu fram
um kosti og galla nýrrar aðferðar,
en ef á að sýna fram á eitthvað
slíkt á vísindalegan hátt er ágæt
leið að setja upp reiknilíkan er
lýsir öllum þeim þáttum er áhrif
hafa á hagkvæmni breytinganna.
Notagildi líkansins ræðst alger-
lega af því hve sterkar forsendum-
ar eru sem settar em inn í það, og
þar skiptir höfúðmáli að vandaðar
rannsóknir á einstökum þáttum
séu fyrir hendi. Við gerð reikni-
líkana skýrist oft betur hvar þekk-
ingu skortir, og þau eru því gagn-
leg til að beina rannsóknum í rétta
Freyr 1/2004 - 27 |