Freyr - 01.02.2004, Blaðsíða 19

rekja þetta til vatnsrofs og hæg-
fara tilfærslu á jarðvegi sem leitar
undan hallanum
Þar sem vatnið nær að mynda
seytlur eða læki grefur það vatns-
rásir. Þá er rofið komið á mjög al-
varlegt stig og tap á jarðvegi mjög
mikið. Stærri vatnsrásir myndast
oft í eða við hjólfor þar sem jarð-
vegurinn er þéttastur og vatnið
sígur hægast niður.
Vatnsrof er hvarvetna algengt í
brekkum og hlíðum landsins og því
vel þekkt, það tilheyrir landslaginu
og er oft ekki veitt mikil athygli.
Vindrof
Uppblástur og áfok eru hugtök
sem öllum Islendingum eru vel
kunn. Þá leitar hugurinn frekar til
hálendis og sanda en til gróður-
sælla héraða og foks úr ökrum.
Moldrok úr flögum er þó vel
þekkt en meðan tún eru einungis
unnin á áratuga fresti er þetta
ekki afgerandi vandamál. Tjón
hefur þó stundum orðið mikið
þegar fokið hefur úr flögum, sem
nýsáð var í, og fræið annað hvort
fokið með moldinni eða mjög
tafið fyrir spírun. Einnig er alvar-
legt vindrof úr kartöfluökrum
þekkt.
Þegar vindrof fer á stað hreyfist
grófur sandur og jafnvel möl eftir
yfirborðinu en tekst ekki á loft.
Fínni kom, aðallega meðal fínn
og fínn sandur, takast á loft en ná
einungis nokkurra tuga cm hæð
að jafnaði en skella síðan á jörð-
inni aftur og losa um jarðveg.
Lendi kornin á fyrirstöðu er
svarfmátturinn mjög mikill og þar
sem sandfok er mikið er grjót
sorfið, staurar étast upp og miklar
skemmdir verða á gróðri en einn-
ig á bílum og mannvirkjum (5.
mynd). Fínustu komin, fínn sand-
ur, méla, leir og lífræn efni berast
mun hærra upp, mynda svif í and-
rúmsloftinu og geta borist tugi
eða hundmð kílómetra (6 og 7). í
Vindrof
• Víndur nær að koma lausu efni á
hreyfingu
• Korn stærri en ca. 0,5 mm skríða eða
skoppa eftir yfirborði
• Korn afstærð ca. 0,05 - 0,5 mm
berast nokkra cm eða tugi cm upp en
falla sfðan niður. Ef sandkornin eru létt
eða vindur mikill þá geta mun stærri
korn borist á þennan hátt. Það er talað
um stökkhreyfingu. Svörfunarmáttur er
mjög mikill
• Finustu kornin, méla, leir og lifræn efni
berast frá nokkrum metrum í nokkra
kilómetra upp i loftið og geta borist
hundruð kílómetra. Mynda mistur I
andrúmslofti.
5. mynd. Hreyfing mismunadi stóra korna með vindi (6).
moldroki tapast því fínustu kom
jarðvegsins sem eru mikilvægust
fyrir frjósemi hans. Sandurinn
hleðst hins vegar upp í sands-
kafla. Með moldrokinu tapast
einnig mikið af næringarefnum
og lífrænum efnum úr jarðvegin-
um. A sendnum jarðvegi, þar sem
tilfærsla verður á sandinum innan
akursins en fínu efnin hverfa, er
þetta tap sérstaklega tilfinnanlegt
og dregur fljótt úr frjósemi lands-
ins.
Moldrok úr flagi getur virst lítið
og tap á jarðvegi óverulegt. Á ökr-
um, sem unnir eru árlega, getur
tapið hins vegar orðið verulegt og
haft langvarandi neikvæð áhrif á
frjósemi landsins. Þar sem fokið
hefur ofan af kartöflum á akri er
ástandið mjög alvarlegt og tjónið í
raun óbætanlegt.
Vamir gegn rofi
Vamir gegn roft á ökmm geta
verið margþættar og það fer eftir
aðstæðum til hvað aðgerða gripið
er. Hér er ekki gerður greinamun-
ur á vömum gegn vatnsrofi og
vindrofi, sumar aðgerðimar eiga
frekar við aðra gerðina en aðrar
henta til að hamla báðunr.
* Forðast þjöppun þannig að
regn- og leysingarvatn eigi
greiðan aðgang niður í jarðveg-
inn.
* Taka íyrir árennsli á akurinn af
nærliggjandi landi eða skurð-
um sem geta stíflast af snjó.
* Halda ökmnum lokuðum með
gróðri eða hálmi eins lengi og
unnt er.
* Plægja landið lárétt á hæðarlín-
ur þannig að vatn safnist fyrir í
plógstrengjum en myndi ekki
vatnsrásir í þeim.
* Vinna landið að vori til að styt-
ta tíma opinna flaga eins og
unnt er.
* Rækta skjólbelti til að brjóta
upp vind.
* Hrjúft yfirborð er stöðugra
gagnvart rofi en fínunnið og
slétt. Vatn hripar betur niður í
jarðveg sem er með grófúnnið
yfirborð. Sandur og fín efni
fara síður af stað í roki af gróf-
unnu yfirborði en fínunnu og
sléttu. Viðkvæmasti tíminn er
því oft frá sáningu og þar til
gróður hefur náð sér á strik.
Hámarksrof á ári
- ERU EINHVER MÖRK TIL?
Magn jarðvegs, sem hreyfist
vegna rofs á ökrum, er mjög
breytilegt milli ára og eftir að-
stæðum. I tempraða beltinu, sem
er það stöðugasta hvað rof varðar,
Freyr 1/2004 - 15 |