Landneminn - 01.05.1949, Blaðsíða 34

því að Velsbúar eru yfirleitt dökkir á brún og brá).
Og þó að af þeim færi margar sögur, var aldrei ann-
ars um þá getið næstu fulla öld á eftir en að þeir
hefðu verið uppi einhverntíma í fyrndinni, og þa'i'
sannanir sem fyrir því voru færðar voru einvörðungu
fornfræðaleifar, orð úr rauðskinnamálum sem hljóm-
uðu líkt velsku og hlutu því að vera af velskum stofni,
og einkennilegar myndanir í mold og steini. Loks fóru
enskir nýlendumenn á austurströndinni að heyra sagt
frá hörundsbjörtum kynflokki, sem talaði velsku og
væri öllum öðrum rauðskinnum fremri að menningu
og þroska. Þessar sögur komust á loft likast til einum
mannsaldri áður en Andrés dula fann Mandána við
Missúrífljót. Menn rákust öðru hvoru á þá, tvo eða
þrjá sér, — því að heimkynni þeirra voru jafnan
mörgum dagleiðum vestar, — mæltu við þá á velsku
og fræddust um borgir þeirra og listir. En fleiri reistu
fróðleik sinn um þá á sögusögn annarra, og kváðu
þá jafnan vera næst næsta kynflokk handan við leitið.
Hver rauðskinna ættbálkurinn eftir annan var talinn
vera velskur: Töskurónar, Dalbúar, Peðverjar, Kóm-
antar, og jafnvel Múgamenn, Súnar og Hópar, en þar
að auki ýmsir flokkar sem aldrei hafa verið til neins-
staðar nema hátt uppi í slæðum kvöldroðans.
En nálægt 1780, fjörutíu árum eftir að Andrés dula
kom norðan að Mandánum, varð Englendingum og
Bandaríkjamönnum ljóst að hinir fölvu rauðskinnar
sem varðveittu hina fornu velsku menningu hlutu
að eiga heima við Missúríf 1 jótið ofanvert. Nú jukust
og margfölduðust allar sögur af þeim hvar sem Vels-
búar (eða aðrir Keltar) áttu heima, og innan árs
þótt fullsannað að Mandánar væru hinir velsku rauð-
skinnar. Fyrsta landabréfið af vestanverðu Missúrí-
svæðinu, einmitt hið sama og Tómas Jefferson forseti
fékk þeim Levi og Klerki þegar þeir lögðu upp til að
finna Vesturelfuna miklu sem hlaut að vera rétt
fyrir vestan upptök Missúrífljóts, var gert af ungum
manni sem sendur hafði verið gagngert frá Vels til
að hitta Mandána, og kenna þá og heita dýrðumprýdda
niðja Mádökks konungssonar. Maðurinn hét Jón Efans.
Kom hann sunnan að Mandánum árið 1796 og fyllti
þannig síðustu eyðu þjóðsögunnar. Hann komst að
þeirri niðurstöðu og skýrði svo frá, að Mandánar væru
ekki og hefðu aldrei velskir verið; þeir væru aðeins
rauðskinnar.
Þeir Levi og Klerkur gáfu samhljóða skýrslu árið
1806 þegar þeir komu aftur úr hinni miklu landkönn-
unarferð, og höfðu þeir þá einmitt haft vetursetu 1804
—1805 hjá hinum eldfornu, góðlátlegu Mandánum. Nú
var hinum velsku rauðskinnum ekki lengur til setunn-
ar boðið og urðu þeir að hefja þjóðflutninga sína
að nýju. Allt fram til ársins 1865 voru þeir taldir
eiga heima hvarvetna þar í suður- og útsuðurhluta
landsins sem hvítum mönnum hafði ekki gefizt tóm til
að kanna. Það er ekki nema hálft annað ár síðan til
þeirra spurðist í Brezku Kólumbíu, og ættu þeir að
vera rétt komnir á leiðarenda, því að nú er ekki eftir
nema Alaska. En allan þennan tíma hefur Mandánum
verið að skjóta upp aftur og aftur hjúpuðum skikkju
regnbogans. Þrályndir menn sem urðu að viðurkenna
þá staðreynd að Mandánar voru ekki hinir velsku rauð-
skinnar, héldu samt áfram að komast að þeirri nið-
urstöðu að þeir hafi verið J>að fyrrum og héldu
áfram að sanna |>að með haugunum í Ohægjudalnum,
einstöku Mandánaorðum sem kynnu e. t. v. að hljóma
áþekkt velsku, og öllum hinum gögnunum frá tíma-
bilinu mikla. Ceorg Kattalín gekk að minnsta kosti
fram af nokkrum hluta heimsins með sönnunum sín-
um árið 1841, og jafnan síðan hafa ýmsir fleiri bor-
ið fram öðru hvoru sams konar sannanir, svo marga
hefur rekið í rogastanz. Það er ekki lengra síðan en
árið 1862 að kunnir mannfræðingar töldu sig næst-
um sannfærða, og einn af mestu sagnfræðingum vor-
uin var ekki alveg laus við að vera sannfærður árið
1880, en annar Jiekktur sagnfræðingur lagði fullan
trúnað á þessar kenningar árið 1901. Á fyrstu árum
þessarar aldar var lýst yfir Jivi umbúðalaust í mörg-
um sögukennslubókum í Bandaríkjunum, að Mandán-
ar væru niðjar hinna algerlega skálduðu landnáms-
manna Mádökks konungssonar.
V.
Láttu samt ekki hvarfla að þér í trúleysi þínu og
efagirni að Mandánar hafi aðeins verið norrænir og
velskir. Árið 1830 birti ungur maður sagnarit sem
hann hafði snarað úr ævafornu tungumáli. Ritið segir
frá þjóðflutningum einkennilega líkum Jieirra Má-
dökksmanna, og í rauninni alveg hliðstæðum þeim,
aðeins miklu eldri. Ein Jæssara flutningsþjóða hét
Sjardítar. Hún lagði upp frá hinum hrunda Babels-
turni árið 2247 fyrir Krists burð, hélt til Miðameríku,
dreifðist víða um landið, reisti frægar borgir, kom
til Bandaríkjanna og varp haugana í Óhægjudalnum.
Mikil borgarastyrjöld varð, og féllu allir Sjardítar í
úrslitaorustunni sem háð var utan í lágri fjallshlíð
rétt hjá Pálmatröð í Nýjujórvíkurfylki árið 600 f. Kr.
En í sama mund gerðust spámaðurinn Lehí og sonur
hans Nefí fararstjórr fyrir flokki vesturfara frá Jer-
úsalem til Suðurameríku. Þessir síðbúnu ferðalangar
dreifðust um hvarvetna, reistu miklar borgir, komust
loks til Bandarikjanna og urjiu haugana í Óhægjudaln-
Framh. á 38. síSu.
34 LANDNEMINN