Bændablaðið - 27.03.2007, Blaðsíða 12

Bændablaðið | Þriðjudagur 27. mars 200712
– segja Laufey Bjarna-
dóttir og Þröstur Aðal-
bjarnarson á Stakk-
hamri á Snæfellsnesi
sem hafa aukið nyt
kúnna um fjórðung á
þremur árum
Á nýafstöðnu Búnaðarþingi voru
Landbúnaðarverðlaunin afhent
bændum á fjórum býlum hér
og þar um landið. Þessi bændur
þykja skara fram úr á sínu sviði
og hafa náð meiri árangri en
gengur og gerist. Meðal þeirra
sem hlutu verðlaunin voru ungt
par á Stakkhamri á Snæfellsnesi,
Laufey Bjarnadóttir og Þröstur
Aðalbjarnarson, en þau hafa á
skömmum tíma náð athyglisverð-
um árangri í uppbyggingu kúa-
bús og aukningu á nyt mjólkur-
kúa.
Bændablaðið heimsótti þau á
dögunum í þeim tilgangi að fá sval-
að þeirri forvitni hvað liggur að
baki þeim árangri að auka meðalnyt
kúnna á þremur árum um tæplega
fjórðung, eða úr 6.371 lítra í 7.896
lítra á hverja kú að meðaltali á ári.
Á sama tíma hafa þau staðið í tölu-
verðum framkvæmdum, auk þess
sem kúafjöldinn hefur tvöfaldast.
Þegar blaðamaður heimsótti
Stakkhamar í hríðarhraglanda fyrir
skemmstu leyndi sér ekki að fram-
kvæmdagleði ábúenda hefur langt
í frá fengið fulla útrás. Fólkið var
í morgunkaffi og við borðið sátu,
auk heimafólks og þýskrar vinnu-
konu, tveir iðnaðarmenn sem voru
eitthvað að sýsla við rafmagn og
tölvumál í fjósinu. Meðan á heim-
sókninni stóð bættist við maður frá
DeLaval og fjórða iðnaðarmann-
inum mætti ég þegar ég ók niður
heimreiðina.
Mjaltabásar sveigjanlegri
Eftir kaffið var farið með blaða-
manninn í fjós til að sýna honum
umsvifin. Þar voru 32 mjólkandi
kýr ásamt nokkrum sem eru í geld-
stöðu, að ógleymdum stálpuðum
kvígum. Kálfarnir og yngri kvíg-
urnar eru hafðar í fjárhúsum sem
hafa misst sitt fyrra hlutverk. Í júlí
í fyrra réðust þau í að stækka fjós-
ið. Það hafði verið byggt um 1960
fyrir 22 kýr. Þegar framkvæmdum
lýkur verður hægt að hafa þar 50-
55 mjólkandi kýr í lausagöngu,
auk þess sem allir kálfar og kvígur
verða þar líka.
Búið er að setja mjaltabás í fjós-
ið þar sem hægt er að mjólka tíu
kýr í einu. Fyrstu mjaltir fóru þar
fram þremur dögum fyrir síðustu
jól og að sögn þeirra Laufeyjar og
Þrastar hefur gengið ágætlega að
venja kýrnar við nýja fyrirkomulag-
ið. Fóðrunin fer að mestu fram með
hefðbundnum hætti, gróffóðrið er
gefið í höndum en búið er að koma
upp kjarnfóðurbás. Ætlunin er að
koma upp sjálfvirku fóðurkerfi eins
og víða tíðkast þar sem tölvustýrður
vagn nær sér sjálfur í fóður, blandar
því og gefur.
Eins og áður segir er fram-
kvæmdum fjarri því að vera lokið
svo það er kannski of snemmt að
leggja mat á reynsluna af breyting-
unum. En hvað olli því að þau Lauf-
ey og Þröstur völdu mjaltabás en
ekki mjaltaþjón – róbót?
Svarið við því er að mjaltaþjónn
er enn sem komið er of dýr miðað
við mjaltabás, auk þess sem það er
auðveldara að stækka búið jafnt og
þétt. Mjaltaþjónar hafa marga kosti
og eiga eftir að þróast mikið, segja
þau, en þeir eru enn sem komið er
miðaðir við ákveðna hjarðstærð,
60-70 kýr. Ef bændur vilja stækka
við sig á hagkvæman hátt þarf það
að gerast í einu stóru stökki. Mjalta-
básar veita meiri sveigjanleika að
þessu leyti. Svo væri það líka ótví-
ræður kostur að eiga ekki á hættu
hvenær sem er að fá upphringingu
eða sms-skilaboð frá mjaltaþjónin-
um.
Þægilegri vinna
Þau eru þegar farin að finna fyrir
afleiðingum breytinganna og þá
aðallega til hins betra. Hvað þau
sjálf snertir er þægilegra að vinna
í mjaltabás þar sem hægt er að
stjórna vinnuhæðinni, þau þurfa
ekki lengur að bogra. Fyrir kýrnar
er láglínu kerfi betra en hefðbundið
rörmjaltakerfi, það þarf minna sog
til að ná mjólkinni úr kúnum. Það
á að fara betur með júgrin og stuðl-
ar að auknu júgurheilbrigði. Þau sjá
fram á að tíminn sem fer í mjaltir
muni ekki lengjast hlutfallslega
þótt kúnum fjölgi. Það stafar af
því að nú fer hlutfallslega langur
tími í þrif og hann lengist ekkert
þótt fleiri kýr séu mjólkaðar. Þau
sjá líka fram á að sjálfvirk fóðrun
dragi töluvert úr líkamlegu vinnu-
álagi og hafa það eftir bændum sem
hafa endurnýjað fjós sín með nýrri
tækni að helsti vinnusparnaðurinn
sé í fóðruninni.
Sú breyting hefur einnig orðið
á högum kúnna að þær hafa verið
leystar af básum sínum. Að vísu
er enn ríkjandi dálítið bráðabirgða-
ástand því þetta frelsi nær einung-
is til mjólkandi gripa, hinir verða
enn um sinn að dúsa bundnar á sín-
um bás. En röðin kemur að þeim
fyrr en varir, vonandi ekki síðar
en næsta haust. Ekki vilja þau full-
yrða mikið um hver áhrifin af lausa-
göngunni eru á heilsu- og lundarfar
kúnna, það hefði þurft að kanna
með vísindalegum hætti fyrir og eft-
ir breytingu. Þó er talið að kúnum
líði betur lausum
Meðal þeirra breytinga sem gerð-
ar verða á fjósinu á Stakkhamri er
sjálfvirkt loftræstikerfi sem miðar
störf sín við veðurstöð sem verið
er að koma upp. Og þótt fjósið eigi
að rýma 50-55 gripi eftir stækkun
er það enginn endapunktur því ann-
ar gaflinn á húsinu er léttur veggur
sem auðvelt er að opna í því skyni
að stækka húsið.
Hlunnindin í Löngufjörum
Eftir heimsóknina í fjósið er sest
inn og spjallað um búskapinn á
Stakkhamri. Þá upplýsir Laufey
að hún sé þriðji ættliður sem býr á
bænum.
„Afi og amma fluttu hingað
1943. Þá var öðruvísi um að litast
hér, þetta hús var tæplega fullbyggt
og þar sem nú er þvottahús og úti-
fatainngangur var þá fjós. Hér var
blandaður búskapur, sitt lítið af
hverju, talsvert af kindum og kýr
til heimilisnota. Auk þess voru nýtt
talsverð hlunnindi, svo sem reki,
auk þess sem bænum tilheyrir tæp-
lega 10% eign í Straumfjarðará.
Þegar mamma og pabbi hófu sinn
búskap um 1960 voru selveiðar
stundaðar hér en því var hætt þegar
skinnamarkaðurinn hrundi 1977.
Framan af var sauðfjárbúskap-
ur undirstaða búsins en það hefur
smám saman breyst. Sauðféð gaf
ekki nógu mikið af sér svo því var
fækkað jafnt og þétt og kúnum
fjölgað. Nú hefur einungis verið
sauðfé til heimilisnota um alllangt
skeið, eitthvað um 15 kindur. Elsta
fjósið byggt í tíð ömmu og afa og
pabbi byggði fjós fyrir 22 kýr um
1960 sem nú er verið að stækka,“
segir Laufey.
Á Stakkhamri eru ágætis land-
kostir. „Túnin eru framræstar mýrar
með sínum kostum og göllum og
ekki mikið um þurrlend tún. Til úti-
vistar er hér paradís fyrir hestamenn
þar sem eru Löngufjörurnar, enda
mikil umferð um þær á sumrin. Þar
er maður alltaf að fara nýjar slóð-
ir því það eru engin för. Við erum
með 30 hesta og temjum allt sem
kemst á legg, langflest hér heima.
Pabbi sér um hestana enda á hann
þá flesta. Það hafa verið þrjár fyrstu
verðlauna hryssur í folaldseignum.
Við seljum einn og einn hest en höf-
um ekki miklar tekjur af hestunum
þótt eitthvað komi upp í kostnað.“
Þingeyingur hjá „vondu fólki“
Þau Laufey og Þröstur kynntust á
Hvanneyri en þaðan eru þau bæði
búfræðikandídatar. Hann er frá
Lundi í Öxarfirði, foreldrar hans
Aðalbjörn Gunnlaugsson, lengst af
kennari við Lundarskóla í Öxarfirði
og Erla Óskarsdóttir matráðskona
við Lundarskóla héldu lengi vel
sauðfé á Skinnastað. Hann segist
kunna vel við sig á Snæfellsnesinu
þótt ekkert standist samjöfnuð við
Öxarfjörðinn.
Þau tóku við búinu af foreldrum
Laufeyjar, Bjarna Alexanderssyni
og Ástu Bjarnadóttur, árið 2003.
Síðan hafa orðið mikil umskipti í
rekstrinum eins og áður var nefnt.
En hvernig skýra þau þann mikla
árangur sem þau hafa náð?
„Þegar við tókum við búinu voru
hér fáar kýr en þær bjuggu yfir mik-
illi afurðagetu. Við keyptum mik-
inn kvóta en höfum takmarkaða
möguleika á að kaupa gripi. Snæ-
fellsnesið er hreint svæði og kúabú
orðin fá. Við ákváðum því að fóðra
gripina grimmt í þeirri von að þeir
framleiddu mjólk og það gekk eft-
ir. Við höfum aukið bústofninn um
helming en þrefaldað framleiðsl-
una. Á sama tíma höfum við verið
að stækka bústofninn, sett hverja
einustu kvígu á og jafnvel galla-
gripi sem maður vildi gjarnan sort-
era frá. Á síðasta ári voru töluverð
júgurbólguvandræði en jafnframt
stóðum við í framkvæmdum sem
hljóta að hafa haft áhrif á kýrnar.
Samt náðum við þessum árangri.“
Fóðrunin er lykilatriði
Og hver er svo galdurinn?
„Þetta er nú enginn galdur,
grunnurinn er góðir gripir og fóðrun
þeirra, það er lykilatriði. Við höf-
um gert fóðuráætlanir fyrir hvern
einasta grip sem miða að því að fá
kúna til að mjólka eins og hún get-
ur. Samkvæmt leiðbeiningum um
fóðrun er kúnum ætlað að taka af
Við fóðrum kýrnar til afurða
Efst: Laufey og Þröstur í fjósinu. Þar fyrir neðan standa þau í mjaltabásn-
um. Á litlu myndinni til vinstri reyna þau að útskýra ættfræðina í fjósinu
fyrir blaðamanni og til hægri afgreiðir ein kýrin sig sjálf á kjarnfóðri.