Bændablaðið - 27.03.2007, Blaðsíða 16

Bændablaðið | Þriðjudagur 27. mars 200716
Það getur borgað sig fyrir bænd-
ur og þá sem búa á köldum svæð-
um að setja varmadælu upp í
híbýlum sínum, þó að stofnkostn-
aður sé nokkur er ekki ólíklegt að
búnaðurinn geti borgað sig upp
á 5-8 árum. Dr. Valdimar K.
Jónsson vélaverkfræðingur og
prófessor mun fjalla um varma-
dælur á ráðstefnu um lagnakerfi
í landbúnaði sem efnt verður til
á Hvammeyri, í Landbúnaðarhá-
skóla Íslands en á ráðstefnunni
verður fluttur fjöldi erinda um
þessi málefni.
Það eru Lagnafélag Íslands og
Landbúnaðarráðuneytið í samvinnu
við Landbúnaðarháskólann, Bænda-
samtök Íslands, Samband íslenskra
sveitafélaga, Brunamálastofnun og
Lagnakerfamiðstöð Íslands sem
efna til ráðstefnunnar sem stendur
frá kl. 10 til 17 miðvikudaginn 18.
apríl næstkomandi. Þetta er í fyrsta
sinn sem efnt er til ráðstefnu um
lagnakerfi í landbúnaði og löngu
orðið tímabært að fjalla um þessi
málefni að mati Kristjáns Ottósson-
ar framkvæmdastjóra Lagnakerfa-
miðstöðvar Íslands. „Þetta er heil-
mikil ráðstefna og afar fjölbreytt,“
segir hann.
Varmadælur geta opnað nýja
möguleika
„Notkun á varmadælum hefur auk-
ist mjög mikið bæði austan hafs
og vestan,“ segir Valdimar, en hér
á landi hafa slíkar dælur aldrei náð
fótfestu. Það hefur ekki verið neinn
hvati fyrir þá sem hugsanlega gætu
nýtt sér varmadælur að fjárfesta í
þeim. Fyrr en nú. Valdimar bend-
ir á að eftir að raforkulögum var
breytt fyrir fáum árum, árið 2004,
hafi íbúar sem kyntu híbýli sín upp
með rafmagni hætt að fá afslátt á
raforku frá ríkinu og þá hafi þeir í
kjölfarið komist að því að rafmagn
er dýrt. „Ég tel að varmadælur geti
opnað nýja möguleika fyrir fólk
sem býr á köldum svæðum og með
því að taka slíkar dælur í notkun
verði hægt að lækka rafmagnskostn-
að um einn þriðja frá því sem nú
er,“ segir Valdimar.
Hann bendir á að stofnkostnaður
við uppsetningu á varmadælum sé
þó nokkuð mikill, en muni borga
sig upp á nokkrum árum, frá þrem-
ur og upp í átta og beinn hagnaður
eftir það.
Varmadælur virka á sambæri-
legan hátt og heimiliskæliskápar en
tilgangurinn er þó annar, í kæliskáp-
um er varmi fluttur með kælivél frá
köldu svæði yfir til kæligrindar aft-
an við ísskápinn og hún flytur svo
varmann yfir til eldhúss með aðstoð
rafmótors og kælivökvaþjöppu sem
svo aftur hita upp kælivökvagufuna
á hærri þrýsting og hærra hitastig.
Í varmadælunni eru þessu öfugt far-
ið, þá tekur varmavélin varma t.d.
úr jarðvegi og flytur yfir í íbúðar-
húsnæði til upphitunar á því. Notk-
un á rafmagni með aðgerð af þessu
tagi er um 1/3 til ¼ af hreinni raf-
magnshitun að sögn Valdimars.
Hvatinn var ekki til staðar
Um 12% af öllu húsnæði hér á
landi telst vera á köldum svæðum
og þar er kynt upp með rafmagni.
„Ég er þess fullviss að stór hluti
íbúa þessara svæða gæti notast við
varmadælur til að kynda hús sín
og á þann skapað sér möguleiki á
að spara umtalsverða fjármuni sem
ella færu í rafmagnið,” segir Valdi-
mar. Hann nefnir að til séu ýmsar
stærðir og gerðir, unnt sé að kynda
einbýlishús með varmadælum, sam-
býli og allt upp í stór fjölbýlishús.
„Hvatinn var ekki til staðar,“ seg-
ir Valdimar spurður um af hverju
fólk hafi ekki skoðað þann mögu-
leika að nýta varmadælur til upphit-
unar húsa. „Rafmagnið var niður-
greitt og það var því ekki neitt sem
hvatti fólk til að fara sparlega með
það, húseigendur á Íslandi hafa í
raun aldrei kunnað að spara á þess-
um sviðum.”
Sjálfsagt fyrir bændur að athuga
sinn gang
Valdimar segir að víða erlendis
tíðkist að veittir séu styrkir til að
kaupa og setja upp varmadælur,
en svo sé ekki hér á landi. Hann
bendir á að ekki sé ýkja flókið
að setja varmadælur upp og þær
þarfnist sáralítils viðhalds, en rétt
sé fyrir t.d. bændur að leita álits
sérfróðra hafi þeir hug á að koma
sér upp slíkum dælum. „Helsta
ástæða þess að Íslendingar eru
seinir til í þessum efnum, að nota
varmadælur við upphitun híbýla
sinna er auðvitað sá að ódýrari
kostur var fyrir hendi, jarðhiti
sem nú hitar upp allt að 97% alls
húsnæðis í landinu. Það sem á
vantaði, húsnæði sem staðsett er
á köldum svæðum þar sem jarð-
hita nýtur ekki við, voru hituð
upp með rafmagni og sáralítið var
um olíukyndingu. Nú þegar raf-
magn er ekki lengur niðurgreitt
og menn hafa áttað sig á að það
er dýrt, hægt að spara umtalsverð-
ar fjárhæðir með því að fara aðrar
leiðir tel ég sjálfsagt fyrir bændur
og aðra íbúa á köldum svæðum
að athuga sinn gang í þessum efn-
um,“ segir Valdimar.
Valdimar mun gera ráðstefnu-
gestum grein fyrir hinum ýmsu
gerðum varmadæla, fara yfir
hvernig þær virka, hvað þurfi að
varast við uppsetningu þeirra og
eins hvaða möguleikar eru fyrir
hendi á notkun þeirra á köldum
svæðum á Íslandi og benda á hver
hagkvæmni varmadælu er miðað
við aðra upphitunarkosti.
Landbúnaðarhús byggð án þess
að lagnakerfi séu hönnuð
Á ráðstefnunni verður fjallað um
núverandi ástand í lagnakerfum í
landbúnaði en Hilmar Einarsson
byggingafulltrúi uppsveita Árnes-
sýslu mun m.a. varpa fram þeirri
spurningu hvort hús í landbúnaði
séu í stórum stíl byggð án þess að
lagnakerfi séu hönnuð fyrirfram.
Kristján segir að svo sé, lítið sé
um að lagnir séu teiknaðar fyrir-
fram, „það hefur ekki sést lagna-
teikning í uppsveitum Árnessýslu
um árabil, þetta er allt smíðað eftir
auganu,” segir hann og telur þekk-
ingarskort bænda um að kenna.
Þeir telji að allt sé með felldu, svo
sé þó langt í frá ekki og menn geti
rekið sig á að með því að sleppa
lagnateikningum og fá verkið
ódýrara fyrir vikið geti það þegar
upp er staðið orðið dýrara. Komi
eitthvað upp á er ábyrgðin eigend-
anna og þá bendir Kristán á að um
brot á byggingareglugerð sé að
ræða.
Loftræstikerfi í landbúnaðar-
húsum verður til umfjöllunar á
ráðstefnunni, mjaltakerfi sömu-
leiðis, upphitun húsa og neyslu-
vatnslagnir, lagnir í gróðurhús-
um, raflagnakerfi, haughúsakerfi,
rotþrær, brunavarnir, ný tækni í
viðvörunarkerfum fyrir landbún-
aðarbyggingar, verklagsreglur við
hönnun, byggingu og lokafrágang
lagnakerfi og loks verður fjallað
um ábyrgð á verkframkvæmdum.
Ráðstefna á Hvanneyri um lagnakerfi í landbúnaði
Varmadælur geta borg-
að sig upp á fáum árum
Varmadælur hafa lítið sem ekkert verið notaðar hér á landi við að hita upp
híbýli manna, en Valdimar K. Jónsson vélaverkfræðingur og prófessor seg-
ir að nú þegar niðurgreiðslum á rafmagni hefur verið hætt geti slíkar dælur
borgað sig upp á fáum árum á köldum svæðum. Valdimar flytur erindi um
varmadælur á ráðstefnu um lagnakerfi í landbúnaði sem haldin verður á
Hvanneyri í næsta mánuði, en hér er hann ásamt Kristjáni Ottóssyni fram-
kvæmdastjóra Lagnakerfamiðstöðvar Íslands og ráðstefnustjóra, en hann
flytur einnig erindi á ráðstefnunni.
„Corine-verkefnið mun nýtast
bændum mjög vel, m.a. vegna
þess að kortlagning á túnum og
ræktuðu landi sem nú er í bígerð
er hjá Bændasamtökunum getur
tengst þessum grunni á svipaðan
hátt og mörg önnur landflokkun-
arverkefni sem nú er unnið að
hér á landi munu gera. Einn aðal-
ávinningurinn við Corine-verk-
efnið er sá að það tengir saman
vinnu sem fram fer hjá mörgum
stofnunum og kemur þar með
í veg fyrir tvíverknað og spar-
ar peninga,“ segir dr. Kolbeinn
Árnason jarðeðlisfræðingur, en
hann starfar m.a. að samvinnu-
verkefni milli Landmælinga
Íslands og Verkfræðistofnunar
Háskóla Íslands um fjarkönnun,
þ.e. nýtingu gervitunglamynda í
náttúrurannsóknum á Íslandi.
Flokkunarkerfið sem um er að
ræða, Corine („Coordination of
Information on the Enviroment“
eða „Samræming á umhverfisupp-
lýsingum“), tekur til flokkunar á
yfirborðs- og landnýtingargerðum
á landinu öllu með sama hætti og
gert hefur verið í öðrum Evrópu-
löndum. Tilgangur verkefnisins er
að kortleggja ákveðnar yfirborðs-
gerðir og landnýtingarflokka og
fylgjast með breytingum sem á
þeim verða með tímanum þannig
að ávallt séu fyrirliggjandi réttar
tölulegar upplýsingar um þessar
landstærðir hér á landi eins og
annars staðar í Evrópu. Við fram-
kvæmd Corine-verkefnisins eru
notaðar SPOT-5 gervitunglamynd-
ir með 2,5m greinihæfni ásamt
margs konar öðrum upplýsingum
sem nú þegar eru til hjá ýmsum
aðilum í landinu sem komið er fyr-
ir í sameiginlegum gagnagrunni.
„Í flestum tilvikum eru nauðsyn-
legar upplýsingar til, en í nokkrum
tilfellum, þar sem svo er ekki, er
áhugi fyrir að hefja söfnun þeirra
sem allra fyrst. Þannig ætla til að
mynda Bændasamtökin að byrja
kortlagningu túna og annars rækt-
aðs lands á komandi vori,“ segir
Kolbeinn. Verkefninu segir hann
einnig ætlað að varpa ljósi á hvaða
áhrif stefnumótandi ákvarðanir
m.a. í landbúnaði (t.d. í skógrækt)
og í tengslum við stækkun þétt-
býlis og samgöngukerfa hafa á
umhverfið almennt.
Hann segir að vinna við þetta
verkefni hefði hafist hér á landi
árið 2005 í samvinnu Landmæl-
inga Íslands, Verkfræðistofnunar
HÍ, Landbúnaðarháskólans og
Náttúrufræðistofnunar þegar 1500
ferkílómetra svæði suðaustan við
höfuðborgarsvæðið var flokkað,
en áætlað er að ljúka flokkun alls
landsins á þessu ári. Einnig verða
breytingar á landnýtingu sem orð-
ið hafa síðan árið 2000 kortlagðar.
Markmiðið með þátttöku í Cor-
ine-verkefninu er að afla sambæri-
legra upplýsinga um landnýtingu
og til eru í öðrum Evrópulöndum
og afla þeirra upplýsinga á sama
tíma og gert er þar. „Niðurstöður
Corine-verkefnisins mynda upp-
lýsingagrunn sem mun sýna fram
á þær breytingar sem verða á land-
notkuninni með tímanum. Slíkur
grunnur nýtist t.d.stjórnvöldum til
að bera saman þróun landnýtingar
í einstökum Evrópuríkjum og stýra
eða grípa tímanlega inn í þessa þró-
un þar sem á þarf að halda,“ segir
Kolbeinn.
Hægt að fylgjast með breytingum
á landnotkun
Hann nefndir að ætlunin sé að upp-
færa flokkunina á 5 ára fresti eða
jafnvel oftar, „en á þann hátt verð-
ur til lifandi breytingagrunnur þar
sem við getum fylgst með þróun
landnýtingar bæði hér innanlands
og einnig í samanburði við önnur
Evrópulönd,“ segir Kolbeinn og
bætir við að lengi hafi skort hér
á landi tölfræðilegar niðurstöður
um landnýtingu, en með þátttöku
í verkefninu sé tryggt að til séu hér
á landi sambærilegar upplýsingar
og í öðrum Evrópulöndum.
„Það verður mun auðveldara en
áður að bera saman ákveðna mála-
flokka í ýmsum löndum, t.d. geta
íslenskir bændur hæglega sýnt
fram á að búskapur á Íslandi sé
sérstaklega vistvænn í þeirri merk-
ingu að aukning á því landi sem fer
undir landbúnað setur ekki neinn
merkjanlegan þrýsting á aðra land-
nýtingu eða landgerðir þvert á það
sem gerist í flestöðrum löndum
Evrópu, þar sem landrými er yfir-
leitt af mjög skornum skammti,“
segir Kolbeinn. MÞÞ
Vinna hafin við evrópska flokkunarkerfið Corine hér á landi:
Bændur mun geta sýnt fram
á að búskapur hér er vistvænn
SPOT-5 gervitunglamynd af höfuð-
borgarsvæðinu, en slíkar myndir
hafa verið teknar af öllu landinu á
undanförnum árum. Í Corine- flokk-
unarverkefninu eru 5 yfirflokkar; 1)
Manngerð svæði, 2) Landbúnaðar-
land, 3) Skógar og önnur náttúru-
leg svæði, 4) Votlendi og 5) Vötn
og höf. Þessir yfirflokkar greinast
síðan í 33 yfirborðsgerðir hér á
landi og eru SPOT-5 myndirnar
ásamt margvíslegum öðrum upp-
lýsingum notaðar við þá greiningu.