Bændablaðið - 15.11.2012, Blaðsíða 49

50 Bændablaðið | Fimmtudagur 15. nóvember 2012
Góðri lýsingu í útihúsum er oft
stórlega ábótavant og líklega einhver
einfaldasta og ódýrasta leiðin til
þess að bæta vinnuumhverfi bæði
bænda og skepnanna þeirra. Vegna
slakrar sjónar beitardýra stórbætir
birta velferð þeirra auk þess að gera
vinnustaðinn mun skemmtilegri og
vinnuna við gegningar jafnframt
auðveldari.
Af hverju ljós?
Nautgripir, hross og sauðfé hafa
mjög vítt sjónsvið, sem spannar
um 300 gráður, en hafa hins vegar
afar takmarkaða þrívíddarsjón þar
sem sjónsvið augnanna skarast
nokkuð langt framan við snoppuna.
Þetta gerir það að verkum að þessar
skepnur eiga erfitt með að átta sig á
hæðarmismun eða þrepum í gólfi og
geta auðveldlega ruglað þeim saman
við skugga eða litabreytingu í gólfinu.
Auðvitað læra skepnurnar á
umhverfi sitt með tíð og tíma en
í hvert skipti sem þarf að ragast í
gripum eða færa þá til geta þeir orðið
óöruggir og erfiðari í meðhöndlun en
þörf er á. Með góðri lýsingu fækkar
skuggum og myrkum svæðum og
gripirnir verða öruggari með sig og
um leið meðfærilegri. Til viðbótar
bætir góð lýsing stórlega vinnustaðinn
sem slíkan og gerir þeim sem sinna
gegningum mun léttara fyrir en ella.
Áhrif lýsingar á skepnurnar
Erlendar rannsóknir hafa sýnt fram
á samspil góðar lýsingar í útihúsum
og dýravelferðar og framleiðslu.
Þannig má nefna að bæði sænskar
og bandarískar rannsóknir hafa leitt
í ljós hækkun á nyt mjólkurkúa með
því að lengja birtutímann frá 12
klukkustundum í 16 klukkustundir á
sólarhring. Einnig batnar frjósemin
og heilsufarið hjá kúnum. Ef lýsing er
hins vegar í meira en 18 klukkustundir
á sólarhring í fjósum hefur það
neikvæð áhrif á framleiðslu þar sem
kýrnar þurfa hvíld í 6-8 klukkustundir
í lítilli birtu eða við svokallað ratljós.
Lýsing hefur einnig áhrif á vaxtargetu
nautgripa svo það er önnur ástæða
til þess að hafa góða lýsingu og hátt
birtustig í fjósum, sem og þar sem
uppeldi fer fram.
Þó svo að ljóst sé að birta hafi
þýðingarmeiri áhrif á nautgripi en
bæði sauðfé og hross hefur hún að
sjálfsögðu einnig lífeðlisfræðileg
áhrif á sauðfé og hross og skipta
frjósemisáhrifin þar trúlega mestu
máli.
Vitað er að frjósemisþáttum er
stýrt af erfðum en einnig umhverfi,
þar á meðal birtustigi. Skýringin á
þessum lífeðlisfræðilegu áhrifum
lýsingar á skepnurnar felast í
mismiklu seyti melatónínvakans
frá heila. Melatónínframleiðsla
er hindruð af ljósi, sem þýðir að
melatónínseyti er mikið í myrkri,
því er innihald þess í blóði eðlilega
mikið á nóttunni en lítið á daginn.
Melatónín hefur áhrif á dægursveiflu
líkamans, eða „lífsklukku“, og hefur
þannig áhrif á frjósemi og um leið
á mjólkurframleiðslu. Þar sem
bændur vilja gjarnan halda jafnri
mjólkurframleiðslu allt árið skiptir
því máli að vera með svipað birtustig
allt árið um kring en bæði í hesthúsum
og fjárhúsum má færa fyrir því rök að
betra sé að vera með árstíðarsveiflu
í birtustiginu.
Rétt lýsing mikilvæg
Ein af niðurstöðum verkefnisins
„Betri fjós“, sem unnið var hér á
landi og gert upp í fyrra, kom í ljós að
lýsing fjósa var nánast alltaf hönnuð
á staðnum af heimafólki en ekki af
hönnuðum. Fyrir vikið mátti sjá afar
margbreytilegar útgáfur og allt frá því
að finna mjög góða lýsingu og niður
í afar slæmar lausnir.
Oft var hönnun ljósanna með þeim
hætti að settir voru fjölmargir rofar
upp og því hægt að slökkva og kveikja
ólík svæði innan fjósanna en fæstir
bændanna nýttu sér þessa möguleika.
Líkleg skýring á þessu er að þegar
lýsingin er ekki hönnuð frá grunni er
trúlega betra að hafa fleiri möguleika
en færri á því að stjórna lýsingunni.
Í nokkrum tilfellum var þó lýsingin
hönnuð frá upphafi og vel heppnuð.
Hér á landi bjóða nokkrir aðilar
upp á hönnun lýsingar í útihúsum og
ef gera á verulegt átak í bættri lýsingu
er óhætt að mæla með því að nýta sér
slíka þjónustu til þess að fá út bestu
mögulega lausn.
Útiljós
Utandyralýsing er oft ekki mikil við
útihús hér á landi en að sjálfsögðu
er afar mikill kostur að hafa gott
ljós við helstu vinnuhurðir, svo
sem við innganga, við mjólkurhús
vegna aðkomu mjólkurbíla, við
kjarnfóðursíló og önnur slík
vinnusvæði. Í verkefninu „Betri fjós“
kom fram að oft kvarta bændurnir
yfir svokallaðri ljósmengun – að
ljósin utandyra lýsi oft of mikið út
fyrir sitt marksvæði. Hægt er að
koma í veg fyrir það með einföldum
ljósskermum. Til viðbótar má mæla
með því að nýta hreyfiskynjara til þess
að kveikja og slökkva á ljósum, til
dæmis í mjólkurhúsum eða í hlöðu.
Díóðuljós
Það nýjasta innan lýsingar í útihúsum
eru svokölluð díóðuljós (LED-
ljós) sem er ný kynslóð ljósa sem
spara mikinn straum og eru mun
endingarbetri en eldri ljósgjafar. Til
eru núorðið ótal útfærslur af þessum
ljósgjöfum, allt frá perum og upp í
ljósrör (eins og flúorljós).
Snorri Sigurðsson
sns@vfl.dk
Þekkingarsetri landbúnaðarins í
Danmörku
Utan úr heimi
Góð lýsing í útihúsum er mikilvæg
Með þessari fyrirsögn kynnti
tímaritið The Economist síð-
sumars sérstaka umfjöllun sína
um kjarnorku. Blaðið segir að
kjarnorkan verði í boði fyrir þá
sem vilji nota hana en hún muni
aðeins gegna litlu hlutverki í
framleiðslu raforku í framtíðinni.
Kjarnorkuslysið í Fukushima
í Japan er ein af ástæðum þess,
en áður en það varð hafði dregið
verulega úr notkun kjarnorku til
raforkuframleiðslu víða um heim.
Í Japan voru uppi áætlanir um
að auka kjarnorkuframleiðsluna
en þess í stað hefur hún dregist
saman og gæti jafnvel lagst alveg
af þar. Af 54 ofnum í landinu eru nú
aðeins tveir í notkun og a.m.k. tólf
endanlega aflagðir. Óvissa ríkir um
áframhaldandi rekstur hinna.
Slysið í Fukushima og hugsan-
legar afleiðingar þess eru mikið rædd,
bæði í Japan og víðar um heim. Þá
hefur þegar verið ákveðið að hætta að
nota kjarnorku til raforkuframleiðslu
í Þýskalandi. Álitsgerð sem háskóli í
Tokyo gerði leiddi í ljós að viðgerðir
á biluðum kjarnaofnum í Japan
kostuðu 623 milljarða dala, auk
þess sem á annað hundrað þúsund
manns þyrftu að flytja búferlum.
Ýmsir vísindamenn í Japan telja að
slysinu í Fukushima megi jafna við
sprengjuna sem féll á Hirosima.
Að áliti blaðamanns The
Economist var botninn dottinn
úr nýtingu kjarn orku til raforku-
framleiðslu fimm árum áður en
kjarnorku slysið varð á Three Mile
Island í Bandaríkjunum.
Kjarnorkuáætlanir Frakka
breyttust ekkert við kjarnorkuslysið
í Tsjernóbyl í Úkraínu. Nýting
kjarnorku til raforkuframleiðslu,
sem átti að vera svar við hlýnun loft-
hjúpsins, vegna aukinnar brennslu
jarðefna, fjaraði þó út löngu fyrir
slysið í Fukushima.
Mannlegum mistökum mátti
kenna um slysið í Tsjernobyl en það
leiddi ekki til lokunar á kjarnorku-
verum nema í Svíþjóð og á Ítalíu.
Þegar slíkt slys á sér hins vegar stað
í Japan, sem er öllum löndum tækni-
væddara, vekur það mikla athygli.
Blaðið The Economist fullyrðir nú
að bygging kjarnorkuvera sé orðin
of dýr. Kjarnakljúfa sem fyrir eru
sé unnt að reka með hagnaði en nýir
kosti of mikið, bæði í Bandaríkjunum
og í Evrópu. Notkun kjarnorku og
kjarnorkuvopn hafa dreifst hægar um
heiminn en búist var við en vekja
samt ugg. Þar má nefna kjarnorku-
væðingu Írans.
Notkun kjarnorku mun þó ekki
leggjast af. Í löndum á borð við
Frakkland og Japan er þess vænst
að hún dragist saman en stjórnvöld
í öðrum löndum munu styðja
notkun hennar af öryggispólitískum
ástæðum. Áætlað er að hlutur
kjarnorku í raforkuframleiðslu í
heiminum í framtíðinni verði á bilinu
7-13%. Ríkisstjórnir, þar með talin
sú finnska, styðja notkun kjarnorku,
einkum með því að takmarka
fjárhagslega ábyrgð fyrirtækjanna á
rekstrinum ef slys sem valda miklu
fjárhagslegu tjóni eiga sér stað.
Án þeirrar tryggingar væri honum
sjálfhætt.
Kjarnakljúfurinn í Fukushima
var gamall og lítið hafði verið hugað
að áhættunni sem fylgdi honum.
Stjórnandi orkuversins var illa
upplýstur og tæknimönnunum urðu
á mistök. Öryggisverðirnir flúðu af
vettvangi og hluti af tæknibúnaðinum
virkaði ekki. Yfirmennirnir gerðu
lítið úr áhættunni og upplýstu ekki
um geislavirkni í verinu. Nokkrir
starfsmenn flúðu úr rými í verinu,
þar sem geislavirkni var lítil, í
geislavirkari rými. Afleiðingarnar
hefðu getað orðið enn alvarlegri en
raun varð á.
Alkunna er að nýjar aðstæður
kalla á nýja tækni. Hönnun dísil-
véla fyrir skip og farartæki og
verksmiðju framleiddur áburður
fyrir land búnaðinn eru góð dæmi
um skjótvirkar og vel heppnaðar
framfarir. Hið sama verður ekki sagt
um kjarnorku iðnaðinn. Skriffinnska
og ógagnsætt regluverk í Japan er
meðábyrgt fyrir slysinu í Fukushima.
Hið sama gæti gerst víðar.
Sjötíu árum eftir fyrstu flugferð
Wright-bræðranna hafði verið
smíðuð flugvél sem náði þreföldum
hljóðhraða. Hins vegar einkennist
þróun kjarnakljúfa hvorki af
frumleika né hugarflugi. Að nokkru
leyti stafar það af óttanum við
kjarnorkusprengjur.
Nú eru hins vegar uppi hug-
myndir, einkum hjá bandarískum
fyrir tækjum, um að framleiða litla,
300 megawatta kjarnakljúfa. Þegar
forsvarsmenn kjarnorkuiðnaðarins
ákváðu fyrir tíu árum að setja á
markað svokallaða þriðju kynslóðar
kjarnakljúfa fullyrtu talsmenn hans að
með betur hönnuðum kjarnakljúfum
og bættri tækni mætti framleiða bæði
öruggari og ódýrari kljúfa. Nýjustu
athuganir hafa leitt í ljós að frá
síðustu aldamótum hefur kostnaður
við smíði kljúfanna aukist verulega,
jafnvel tvöfaldast. Nú eru það einkum
Kínverjar og Suður-Kóreumenn sem
geta haldið niðri kostnaði við smíði
þeirra.
Nautgripir, hross og sauðfé hafa afar takmarkaða þrívíddarsjón. Þessar
Kjarnorkan, draumurinn sem brást
Sprenging í kjarnorkuverinu í Fuku-
shima í Japan.
Bækur og
tímarit til sölu:
Heima er bezt
árg. 1-55 innb.
Búnaðarbl. Freyr
árg. 1903-1997
Árbók Þingeyinga
árg. 1-38 innb.
Hesturinn okkar
árg. 1-29 innb.
Goðasteinn
árg. 1-18 innb.
Húsfreyjan
árg. 9-41 innb.
Göngur og réttir I-V innb.
Ódáðahraun I-III innb.
Uppl. í símum:
8925213 / 5656187
Viðhorf til náttúrunnar, höfum við gengið til góðs?
Framan af 19. öld var kulda-
tímabil í Noregi og korn
þroskaðist þar illa eða ekki. Á
sama tíma stóð ófriður milli
Noregs og Danmerkur og því
erfitt að fá keypt korn þaðan.
Afleiðingin varð matarskortur
og jafnvel hungursneyð í Noregi
(eins og á Íslandi). Kvæði Henriks
Ibsen, „Þorgeir í Vík“, greinir frá
framá mönnum í Noregi á þessum
tíma en kvæðið er jafnframt góð
heimild um næststærsta áfall sem
dunið hefur yfir norsku þjóðina,
á eftir Svartadauðanum.
Jo Heringstad fjallaði um þetta í
Nationen hinn 5. ágúst. Segir hann
að á 19. öld hafi komið til sögunnar
ný kynslóð presta sem treysti því
ekki að Guð gæti tryggt þeim góða
kornuppskeru. Þeir töluðu því fyrir
kartöflurækt í stólræðum sínum og
voru uppnefndir „kartöfluprestar“.
Upp úr aldamótunum 1900 tók
þýski guðfræðingurinn og heim-
spekingurinn Albert Schweitzer
sig upp og flutti til Afríku, eftir að
hafa numið læknisfræði. Hann lét
byggja tiltölulega einföld sjúkrahús
í frumskóginum og notaði hluta af
söfnunarfé sínu til að rækta jurtir
til matar í nágrenninu.
Á okkar dögum fara kristniboðar
til starfa, þar á meðal norskir, sem
hugsa eins og kartöfluprestarnir og
Albert Schweitzer, að „maðurinn
lifi ekki af brauði einu saman“, en
jafnframt að án þess lifi hann ekki.
Kartöfluprestarnir, Albert
Schweitzer og kristni boðarnir
nú á tímum þekktu og þekkja
enn kunnustu orð franska heim-
spekingsins Voltaire frá því á 18.
öld, úr bók hans „Candide“ þar sem
segir: „Við eigum að rækta garðinn
okkar“, „Il faut cultiver notre
jardin“. Með „garði“ átti hann við
allt umhverfi okkar, eða með öðrum
orðum að náttúran sé ófullkomin og
þess vegna verði maðurinn að hlúa
að henni og rækta á marga vegu.
Þetta verður jafnframt því mikil-
vægara eftir því sem fólkið er fleira
og sér í lagi þegar fólki fjölgar jafn
hratt og nú gerist. Voltaire trúði því
einnig að manninum myndi takast
að leysa vandamál sam tíðar sinnar,
sem og vandamál fram tíðarinnar, á
skynsamlegan hátt ef nauðsynlegar
upplýsingar lægju fyrir.
Heimspekingurinn Peter Weissel
Zappe, sem uppi var á síðustu öld,
trúði því að maðurinn væri mis-
heppnuð sköpun þannig að best
væri að tegundin dæi út að nokkrum
öldum liðnum. Þar með yrðu eftir
tegundir sem kynnu að lifa saman.
Samtíðarmaður okkar,
líffræðingurinn Dag O. Hessen,
hefur skrifað bók um þróun lífsins,
fyrir börn og unglinga. Hann var
spurður í útvarpsviðtali hve marga
íbúa jörðin bæri. Hann hugsaði sig
um og sagði svo: ,,3-4 milljarða“.
Þáttarstjórnandinn spurði þá hve
margir þeir væru núna? ,,Um 7
milljarðar“, sagði Dag O. Hessen
og bætti svo við að þeir stefndu í
að verða 10 milljarðar um næstu
aldamót. Samkvæmt því ríkir
óvissa um það hvort unnt verði að
koma við nauðsynlegum aðgerðum
til náttúruverndar. Margar þarfar
alþjóðastofnanir starfa nú í
heiminum og er þar nærtækt að
nefna Sameinuðu þjóðirnar og
undirstofnanir þeirra. Vonir um
tryggari framtíð eru öðru fremur
bundnar við þær og aðrar þeim
líkar.