Bændablaðið - 15.11.2012, Blaðsíða 26

26 Bændablaðið | Fimmtudagur 15. nóvember 2012
Opna úr bókinni þar sem piparmynta kemur við sögu.
Lækningajurtir geta
verið ljúffengar
– samvinna matreiðslumanns og grasalæknis
Anna Rósa Róbertsdóttir grasa-
læknir sendi í fyrra frá sér bókina
Íslenskar lækningajurtir – notkun
þeirra, tínsla og rannsóknir.
Bókin hlaut góðar viðtökur meðal
almennings enda í alla staði vel úr
garði gerð. Þar voru til að mynda
í fyrsta skipti á Íslandi teknar
saman á prenti þær vísinda legu
rannsóknir sem gerðar hafa verið
á íslenskum lækninga jurtum, auk
þess sem um fjöllun um jurtirnar
fylgdi hnýsilegur fróðleikur um
þær úr smiðjum Odds Jóns sonar
Hjaltalín (Úr íslenskri grasafræði,
árið 1830) og Björns Halldórs-
sonar (úr Grasnytjum, 1783).
Nýverið gaf Anna Rósa út
aðra bók um lækningajurtir – nú
í samstarfi við matreiðslumanninn
Albert Eiríksson – þar sem gefinn
er gaumur að eiginleikum jurtanna
sem hráefnis til matreiðslu. Bókin
ber heitið Ljúfmeti úr lækninga-
jurtum og segir Anna Rósa að
tildrög hennar séu að hluta til að slá á
fordóma þess efnis að lækningajurtir
séu alltaf bragðvondar. „Aðalástæða
þess að þessi bók kemur út er þó
sú að hvetja fólk til að hugsa
um krydd- og lækningajurtir í
forvarnarskyni gagnvart ýmsum
kvillum og því sé full ástæða fyrir
það að nota þær í matargerð. Raunar
eru allar svokallaðar kryddjurtir líka
lækningajurtir en ekki gera sér allir
grein fyrir því.“
Hún segist kannast vel við þá
skoðun meðal fólks að lækninga-
jurtir séu almennt bragð vondar. „Ég
held reyndar að hún sé á undan haldi
núna. Hún hefur verið mjög út breidd
en mér finnst hafa orðið mikil
breyting síðast-
liðin fimm ár
eða svo. Auð-
vitað eru til
l æ k n i n g a -
jurtir sem eru
þræl vondar
á bragðið en
þær eru alla
jafna ekki
notaðar í
mat. Þær
lækninga-
jurtir sem
notaðar eru
í mat þykja
y f i r l e i t t
góðar á
bragðið.
Oft er það
reyndar
raunin að fólk þarf aðeins að
venjast bragðinu af þessum jurtum.
Ég verð t.d. vör við það í ráðgjöfinni
hjá mér þar sem ég sérblanda fyrir
hvern og einn að mörgum þykja
tinktúrurnar ákaflega bragðvondar
í fyrstu. Síðan kemur fólk aftur til
mín eftir tvær vikur og þá er komið
annað hljóð í strokkinn og þær eru
ekki eins vondar lengur þrátt fyrir að
bragðið hafi ekkert breyst. Sumum
finnst til dæmis túnfíflablöð mjög
beisk en um leið og þau eru elduð
með hvítlauki, chili og engifer, líkt
og ég geri í bókinni, þá eru þau
orðin góð á bragðið.
Góð samvinna
Það var grasa læknirinn sem
teiknaði upp grindina að bók inni, en
svo unnu þau matreiðslu maðurinn
s a m e i g i n -
lega að því að
byggja ofan á
hana. Það var
því engin skýr
verka skipting
þe i r ra á
milli. „Albert
hefur lengi
tínt mikið
sjálfur, þannig
hann er vel
k u n n u g u r
l æ k n i n g a -
jurtum og
það vissi ég
áður en sam-
starf okkar
hófst. Ég
s m í ð a ð i
g r i n d i n a
að bókinni
og kom
svo með
tillögur og
svo veltum
við því okkar
á milli þar til
n i ð u r s t a ð a
var fengin.
Við höfum nú
gjarnan grínast
með okkar
samstarf því
það kom þannig
til upphaflega
að Albert sendi
mér póst þar
sem hann var
að grennslast fyrir um áhrif
jurta. Ég sá strax á þessum pósti
að þar var mikil áhugamaður á
ferð og vissi þar að auki að hann
væri gríðarlega góður kokkur. Því
fékk ég fljótlega þá hugmynd að
úr þessu gæti orðið gott samstarf
og viðraði þá hugmynd fljótlega
við hann. Hann er hins vegar öllu
varkárari manngerð en ég þannig
að það tók mig svolítinn tíma að
sannfæra hann um ágæti þessarar
hugmyndar. Það tókst þó á endanum
og úr varð svona líka skemmtileg
vinna, enda aldrei leiðinlegt að
borða góðan mat sem inniheldur
lækningajurtir.“
Gott samband við bændur
Anna Rósa tínir jurtir um allt land
til nota í sínu starfi og hefur kynnst
mörgum bændum í leiðöngrum
sínum. „Ég tíni jurtir um allt land
og hef gert síðastliðin tuttugu ár. Ég
hef margoft farið heim að bæjum,
bankað upp á og spurt hvort ég
megi nýta hinar og þessar jurtir sem
ég hef rekist á og í hvert einasta
skipti hefur mér verið vel tekið. Í
mörgum tilfellum heimsæki ég svo
sömu bændur ár eftir ár, þannig það
er óhætt að segja að þeir bændur
sem ég hef átt samskipti við séu
alveg sérdeilis liðlegir og oft mjög
áhugasamir um nýtingu jurtanna.“

/smhSalvía, ætihvönn og togarasteik.
Sölu og þjónustuaðilar:
Börkur hf Akureyri og
Hurðaþjónusta Suðurnesja
Aksturshurðir
Suðurlandsbraut 24, 2h. S. 533 4010 rek@rek.is
Byggðasaga Skagafjarðar
– ritun sögu Hofshrepps hins forna
Byggðasaga Skagafjarðar gaf
haustið 2011 út bók um Hóla-
hrepp með sérlegri umfjöllun um
Hólastað. Síðan hefur næsta bók
í ritröðinni verið í undir búningi
og þar verða Hofshreppi gerð
skil. Verður það sjöunda bókin í
þessari yfirgripsmiklu ritröð, sem
kunnugir segja að eigi ekki sinn
líka á Íslandi.
Alls hafa 80 byggð ból verið í
Hofshreppi á einhverjum tímapunkti
en nú eru þau innan við 30 í byggð.
Þess ber að geta að kauptúnið Hofsós,
sem klauf sig út úr Hofshreppi árið
1948, er ekki tekið með í þessum
tölum. Hofsós fær enda sérstaka
umfjöllun og er ritun þeirrar sögu
langt komin. Útgáfa þessa bindis
byggðasögunnar er áætluð árið 2014.
Um kaupstaðinn Grafarós er
einnig fjallað sérstaklega, en þar var
rekin verslun frá 1835 til 1915. Þar
hóf verslun danskur kaupmaður að
nafni M.C. Nisson. Hafði hann rekið
lausaverslaun á Hofsósi árið 1831,
í samkeppni við þá Havsteensfeðga
sem heita máttu einráðir í verslun
í Skagafirði á fyrstu áratugum 19.
aldar. Bauð Nisson mun hagstæðara
vöruverð en þeir feðgar, sem þóttu
harðdrægir í viðskiptum, og neyddi
samkeppnin þá til að bjóða bændum
hagstæðari kjör.
Til Hofshrepps teljast Drangey
og Málmey og verða þeim báðum
gerð skil, þó að Drangey hafi aldrei
talist bújörð. Í sumar voru gerðar
í Málmey rannsóknir í samvinnu
við Fornleifadeild Byggðasafns
Skagafjarðar. Þar fékkst staðfest að
í eynni hefur verið umfangsmikil
byggð frá fyrstu öldum byggðar
á Íslandi. Enda Málmey verið
gnægtabúr matar, fugls, fisks og
sels.
Í Málmey var þegar kirkja árið
1318. Í máldaga Auðuns rauða
Hólabiskups frá árinu segir: ,,Þar
skal brenna ljós í kirkju hverja
nótt frá krossmessu á hausti og til
krossmessu á vori.“ Málmeyjarkirkja
hefur því verið sjófarendum til
leiðsagnar, ekki einvörðungu
guðshús.
Myndefni er mikilvægur hluti
Byggðasögu Skagafjarðar. Þeir
lesendur sem eiga eða vita um gamlar
svart/hvítar myndir úr Hofshreppi,
Fellshreppi, Haganeshreppi eða
Holtshreppi mega gjarnan setja sig
í samband við Héraðsskjalasafnið á
Sauðárkróki eða með því að senda
póst á netfangið saga@skagafjordur.
is. Þá er rétt að benda á að óðum fer
að fækka þeim eintökum sem til eru
af fyrri bindum byggðasögunnar og
því ekki ráð nema í tíma sé tekið að
tryggja sér þær hjá útgefenda, vanti
fólk bindi í safnið.
Bækur
Grafarós.