Dagfari - 01.11.2006, Blaðsíða 40

Listaverk eins og lögin Masters of War eftir Bob Dylan
og Peacetrain eftir Yusuf Islam (Cat Stevens) hafa
sennilega verió mun árangursríkari meðöl gegn stríðs-
rekstri en þúsundir fræðilegra bóka, skýrsla og rit-
gerða um friðarmál. Listin höfðar til tilfmninga fólks;
hún hittir hjartað fyrir og hreyfir við fólki. Það er engin
tilviljun að því sé haldið fram að rithöfundar á borð við
George Orwell hafi haft meiri áhrif á örlög kommún-
ismans en sá hagfræðingaher sem gagnrýndi hann.
En það voru þó ekki listir sem skiptu mestu máli í falli
Sovétríkjanna og þeirrar alræðisstefnu sem ríkti þar
og í Austur-Evrópu heldur fyrst og fremst gallar sjálfs
kerfisins og það leiðarljós og sú dirfska sem kristin trú
veitti til dæmis pólskum verkamönnum í baráttu
þeirra fyrir mannréttindum. Fræg eru orð Jóhannesar
Páls II. páfa í einni af heimsóknum sínum til heima-
lands síns, Póllands: „Óttist ekki ferðalagið inn í hið
óþekkta. Leggið bara óhrædd af staö og munið að ég
er með ykkur, og því getur engin ógæfa grandað
ykkur; allt er gott. Gerió þetta í góðri trú og af öryggi."
Jósef Stalín óttaðist á sínum tíma ekki baráttu
vestrænna kirkjudeilda gegn kommúnismanum, held-
ur spurði háðslega: „Hversu margar herdeildir hefur
páfinn?“ Hann er sjálfsagt órólegur í gröfinni;
Vatíkanið er enn til, en Sovétríkin liðin undir lok.
Tolstoj og baráttan fyrir friði
Rússneski rithöfundurinn Lev Tolstoj (1828-1910) var
mikill friðarsinni. Hann var í raun á móti allri vald-
beitingu og taldi kristna trú gegna stóru hlutverki í að
færa mannkynið á nýtt vitundarstig. Hugmyndafræði
Tolstoys tilheyrði þannig kristnum anarkisma, líkt og
hugmyndafræði danska guðfræðingsins Soren Kierke-
40 Dagfari • nóvember2006
gaard. Árið 1894 kom út ensk þýðing af bók eftir
Tolstoj, sem ári áður hafði verið bönnuð í heimalandi
hans vegna þess að hún væri hættuleg ríki og kirkju.
Bókin nefnist á ensku The Kingdom of God is Within
You. Christianity Not as a Mystic Religion but as a New
Theory ofLife. Eintak af bókinni var sent til ungs ind-
versks lögfræðings í Suður-Afríku, sem hét Mohandas
Karamchand Gandhi, en varð síðar frægur undir
nafninu Mahatma Gandhi. Bókin hafði feikileg áhrif á
Gandhi; hún mótaði hugarfar hans og lagði grunninn
að hinni óbilandi trú hans á að öll barátta yrði að vera
friðsöm og ofbeldislaus. Martin Luther King, Nelson
Mandela, Aung San Suu Kyi og fleiri fylgdu síðar í fót-
spor Gandhis. Friösöm barátta hefur reynst mun
árangursríkari en ofbeldisfull barátta og ættu til
dæmis Palestínumenn og Kúrdar að hafa það í huga í
átökum sínum við ísraelsmenn og Tyrki.
Lev Tolstoj talar um þrenns konar sjónarhorn á lífið;
hið dýrslega (animal), hið heiðna (pagan) og hið
guðdómlega (divine). Maður sem aðhyllist hina
guðdómlegu kenningu um lífið sér lífið hvorki í sínu
eigin einstaklingseðli né í samfélögum einstaklinga
(ijölskyldu, ætt, þjóðflokk, þjóð o.s.frv.) heldur í hinni
eilífu uppsprettu lífsins — Guði, og til að uppfylla vilja
Guðs er hann reiðubúinn að fórna hagsmunum sjálfs
síns og samfélags síns. Hreyfiafl lífs hans er kærleikur
og trúarbrögð hans felast í tilbeiðslu á lögmáli alls
sem er — Guði. Tolstoj segir þetta sjónarhorn á lífið
vera hið endanlega sjónarhorn og að á því byggist hin
kristna trú, sem sé leiðarvísir fyrir allt okkar líf og hafi
áhrif á allar okkar athafnir.1
Að mati Tolstojs á þannig lífið, samkvæmt kristinni
trú, að vera framför í átt að guðdómlegri fullkomnun
j