Læknablaðið - 01.07.1929, Blaðsíða 38

124
LÆKNABLAÐIÐ
Um hveranotkun til lækninga, og hverarannsóknir.
Erindi lesiö upp i Læknafélagi Rvikur n. mars 1929.
Eftir Þorkel Þorkelsson eÖlisfræÖing.
Laugar hafa veriÖ notaÖar til ba'Öa frá þvi land byg'Öist; um þetta geta
sögurnar þráfaldlega, en lítill sómi var þessum baÖstÖÖum þjóðarinnar sýnd-
ur, aÖeins á stöku staö lagaÖ ofurlitið rensli lauganna og bygðir sundkofar,
þó ófullkomnir mjög. Merkasta mannvirkið hefir verið Snorralaug í Reyk-
holti, en einnig er geti'ð um Marteinsbað i Haukadal, er Marteinn biskup
lét gera. Vafalaust hefir verið einhver umbúnaður við Laugarásslaugar, sem
notaðar voru sem baðstaður frá Skálholti, og hefir án efa haft töluverða
þýðingu, þótt hvergi komi þetta berlega fram. Það er vafalaust, að minni
hyggju, að þessar laugar hafa verið oft notaðar til heilsubaða, en ekki að-
eins sem hreinlætisböð; en ábyggilegar sagnir um það fást nú tæpast. Hins-
vegar er alkunnugt, að þurraböðin eru eingöngu notuð sem heilsuböð. Um
þessi þurraböð eða jarðböð eru til margar frásagnir og allgóðar lýsingar
á sumum, en því verður slept, að fara nánar út í það. Fimm þurraböð eru
nafngreind, sem sé Þeystarreykja-, Mývatns-, Klofa-, Grafarbakka- og
Þjórsárholts-þurraböð. Jarðbaðið á Grafarbakka við Litlu-Laxá er, eins
og Þjórsárholtsjarðbaðið, allmikið þekt og hefir verið til skamms tima.
Var þar hola grafin í heitan jarðveginn og bygt hús yfir. Ófullkomið mun
þetta samt hafa veri'ð og óvistlegt fyrir sjúklinga. Mest þekt var þurra-
baðið við Mývatn. Það var sunnarlega í Jarðbaðshólum, sem eru rétt hjá
Bjarnarflagi austan við Mývatn. Ba'ð þetta lagðist niður að mestu á fyrri
liluta 19. aldar. Lýsingar eru til af þessu jarðbaði, og þar gerðu þeir rann-
sóknir og hitamælingar, Sveinn Pálsson (1794) og Thiénemann (1820).
Um Jnirrabaðið í Jarðbaðshólum sag'ði Jón bóndi í Reykjahlí'ð mér 1906,
að fólk hefði eigi mátt vera þar einsamalt, því að hætta hefði verið á því,
aö það sofnaði og vaknaði þá varla aftur til lífs. A þann hátt sagði hann
að Aldis nokkur, í ætt við hann langt aftur, hefði dáið í þurrabaðinu um
e'ða fyrir aldamót 1800. Meðfram af þessu og þar af leiðandi geig manna
við að nota baðið, og svo af því, að holdsveikt fólk tók að nota það mikið
og fældi við það aðra frá þvi, lagðist baðið smátt og smátt niður litlu
eftir aldamótin 1800, eða snemma á 19. öld. Þó var það við líði, er Thiene-
mann kom þar 1820. Baðið var aðallega notað af gigtveiku fólki og holds-
veiku. Það var mér sagt, að holdsveikt fólk hefði eigi fengið fullan bata
svo menn vissu, en böðin hefðu dregið úr veikinni eða réttara tafið fyrir
henni að komast i algleyming. Og mig mihnir, að sama væri reynslan hér
sunnanlands.
Eins og áður er getið, hafa menn vafalaust orðið þess varir, að böð í
hveravatni væru heilsusamleg, en þó hafa úiér vitanlega engar sagnir varð-
veizt um það. Það einasta, sem eg hefi rekið mig á og man eftir í svipinn,
eru ummæli Hálfdanar Jónssonar lögréttumanns á Reykjum í Ölfusi. 1
lýsingu sinn á Ölfusi segir hann: „Hveravatn þrálega drukkið, meina menn
sé þeim mönnum gott, er brjóstveikir eru.“ Og virðist þetta koma vel heim
við reynslu manna hin síðustu árin. Einkennilegt er það og, að þetta er
sagt um sama hverasvæ'ðið og nú hefir fengist nokkur reynsla um. Svo