Læknablaðið - 01.07.1929, Blaðsíða 39

LÆKNABLAÐIÐ
125
óvíst er, hvort þetta á aÖ eins viÖ þetta eina hverasvæÖi, eÖa getur átt
viÖ hveravatn hér alment. Þetta þyrfti aÖ rannsaka, bæÖi með því að rann-
saka eiginleika vatnsins og hveragufuna í Ölfusinu og annarsstaöar og bera
það saman, og helst að gera lækningatilraunir einnig annarsstaðar.
Rannsóknir á hveravatni hafa fáar verið gerðar hér á landi og eru að
nokkru úreltar þær helstu og elstu, því aÖ vatnið var geymt á flöskum
um langan tíma þar til þaÖ var rannsakað. En það er kunnugt, að við
geymslu breytir það sér, og verður því niðurstaöan önnur en við prófun,
sem gerð er á staðnum, eða undir eins og vatnið er tekið. Damour gerði
nokkrar analysur á hveravatni, sem Descloiaux tók hér 1846. Analysur
þessar eru fáar og nú orðnar svo gamlar, að lítið er á þeim að byggja um
nútíma efnasambönd hveravatnsins, enda ennþá mikið til órannsakað, hve
mildð hverar breyta sér. Víst er þó þaö, að útlit hveranna breytist mjög
mikið, svo að á fáum árum verða sumir hverar eigi þekkjanlegir. Samt
er þetta mjög mismunandi, j)ví að á öðrum stöðum virðast sömu laug-
arnar haldast óbreyttar öld eftir öld. Vitanlega standa breytingar á hver-
um oft í nánu sambandi við landskjálfta, en eigi eru nægilega kunnar or-
sakir breytinganna, sem verða þess á milli. Fyrir framtíðarnotkun hvera
er þetta mikilsvert atriði, því að eigi dugar að leggja í mikinn kostnað
við hvera, sem geta alt í einu tekið upp á því að hverfa eöa flytjast burtu,
eins og sagt er um suma hvera. Hveraloftið hefir vcrið meira rannsakað,
sérstaklega af Bunsen (1846) og mér (1906 og síðar), og eru um það
ýmsar reglur; en margt er þar þó ógert, og stór svæði af landinu hafa enn
þá alls ekki verið rannsökuð, og því algerlega óvist, hvað kann að koma
á daginn, er rannsókn fer fram. Laugar í Borgarfirði, við Breiðafjörð, á
Vestfjörðum og í Húnavatnssýslu, og svo á Austurlandi, bæði í Vopnafirði
og Laugarvalladal, hafa aldrei verið rannsakaðar, nema hiti margra þeirra
hefir verið mældur. Og í þeim landshlutum, sem rannsóknir hafa verið
gerðar, eru ýms hverasvæði ókönnuð, svo sem á Skaganum milli Skaga-
fjaröar og Eyjafjarðar, á Skeiðum,-við Laugarvatn og víðar (í Brennisteins-
fjöllum, Kvekfjöllum við Torfajökul, við Þej'starreyki, Fremri námur og í
Dyngjufjöllum). Hvergi eru, svo eg viti, jafn margbreytilegar hveragufur
og hér á landi. í mörgum laugum er hveraloftið nálega eintómt köfnunar-
efni, að eins dálítið af argon, neon og helium, þessum sjaldgæfu, inactivu
lofttegundum. í öðrum er mest alt hveraloftið kolsýra (ölkeldur; hverarnir á
Reykjanesi hafa og um og yíir95%kols.). 1 fáeinum er um helmingur hvera-
loftsins vetni (H2) (Námafjöll við Mývatn). Þá er það mjög mismun-
andi, hve mikið er af brennisteinsvetni; mest hefir það fundist um tæp 30%,
en í mörgum laugum og hverum er eins og kunnugt er ekkert af því. Súr-
efni (02) kemur fyrir í hveralofti, en þó fremur sjaldan, og hvergi meira
en samsvarar efnasamsetningu andrúmloftsins (21%). I sumum hvera-
augum, sem svipa til jarðbaðanna, er efnasamsetning hveragufunnar ná-
lega þessi. Hér er vatnsgufa ekki talin með, og lofttegundir hveraloftsins
taldar i rúmtaka-prócentum. Ofurlítið hefir fundist af methan, en ekkert
svipað því, sem á sér stað sumstaðar erlendis. Hér fer methan eigi yfir
ij'2%, eftir þeim mælingum, sem eg hefi gert.
Hveraloftið hefir að geyma radium emanation (radon), en mjög er mun-
urinn mikill á þessu radium-lofti hjá hverunum. Víða er það lítið, en tölu-
vert hefir fundist annarsstaðar. Mest í Kerlingarfjöllutn um 40 millimicro