Bændablaðið - 28.11.2013, Blaðsíða 16

16 Bændablaðið | Fimmtudagur 28. nóvember 2013
Grípa þarf til róttækra aðgerða svo að mjólkur-
framleiðslan nái að fullnægja innanlandsmarkaði
– Jóhann Nikulásson, kúabóndi í Stóru Hildisey II í Austur-Landeyjum, vill flytja inn nýtt kúakyn til landsins
Jóhann Nikulásson og fjölskylda
eru með stórt og myndarlegt
kúabú á Stóru Hildisey II í
Austur-Landeyjum. Þau hafa
búið á bænum í bráðum þrettán
ár en bjuggu áður í Akurey í
Vestur-Landeyjum í níu ár. Í dag
búa þau með um 80 mjólkurkýr
og er mjólkurkvóti búsins tæpir
450.000 lítrar en framleiðslan
nokkru meiri, um 500.000 lítrar
á ári. Jóhann hefur látið málefni
kúabænda til sín taka og er virkur
og góður félagsmálamaður. Hann
liggur ekki á skoðunum sínum eins
og lesa má úr þessu viðtali, sem
var tekið í tilefni af hvatningu til
kúabænda um að auka afurðir
sínar til að standa undir mikilli
eftirspurn eftir mjólkurafurðum
hér heima og erlendis. Hann segir
tíðindin ánægjuleg en þau komi
sér ekki á óvart eftir að hafa rýnt í
þau gögn sem komið hafa fram um
innvigtun og sölu mjólkurafurða
undanfarin misseri.
– Hvað er hægt að gera til að
auka mjólkurframleiðsluna sem fyrst
og heldur þú að bændur séu almennt
klárir í það?
„Til skemmri tíma litið er ég
þess fullviss að við getum náð að
sinna þessari auknu þörf, bændur
geta seinkað slátrun kúa og aukið
kjarnfóðurgjöf. En hins vegar ef
framleiðsluspár og spár um söluþróun
til lengri tíma ganga eftir þarf að
mínu mati að grípa til róttækari
aðgerða, svo sem með innflutningi
erfðaefnis, ef ekki á að skapast hætta
á að mjólkurframleiðslan nái ekki
að fullnægja innanlandsmarkaði.“
Nýtt kúakyn
– Eigum við að flytja inn nýtt kúakyn
til landsins og hvernig eigum við þá
að standa að því?
„Já, mín skoðun er sú að við
eigum að gera það, af fjölmörgum
ástæðum. Skynsamlegasta leiðin
er að flytja inn sæði til almennrar
dreifingar hjá þeim sem hafa áhuga
á að nota það líkt og þekkist nánast
alls staðar í veröldinni þar sem
nautgriparækt er stunduð af einhverri
alvöru. Það er langskilvirkasta og
ódýrasta leiðin, sem skilar árangri á
fáeinum árum. Með því að flytja inn
kyngreint sæði væri einnig mögulegt
að fjölga verulega kvígukálfum,
sem er einmitt það sem við þurfum
á að halda til að sinna ört vaxandi
markaði.“
Vill flytja inn NRF-kynið
frá Noregi
– Hvaða erfðaefni (af hvaða kyni)
væri skynsamlegast að flytja inn og
af hverju?
„Skynsamlegast væri að flytja
inn NRF-kynið frá Noregi. Meðal
ástæðnanna fyrir því er að rækt-
unaráherslur þeirra eru að stærstum
hluta á heilbrigði og frjósemi, sem
eru þeir þættir sem við höfum sára-
litla möguleika á að ná árangri með
vegna þess hve stofninn okkar er
lítill. Innflutningur á erfðaefni af
þessu tagi myndi einnig hafa bylt-
ingarkennd áhrif á vinnuþáttinn.
Það vita flestir sem komið hafa
nálægt mjöltum erlendis að júgur-
og spenagerðin er miklu betri og
jafnari, kýrnar eru mun háfættari og
rólegri í skapi og eru að jafnaði mun
fljótari að mjólkast. Innflutningur
á erfðaefni myndi einnig gerbylta
möguleikum íslenskra kúabænda
á að stunda hagkvæmari kjötfram-
leiðslu; naut af NRF-kyni ná 300
kg fallþunga að meðaltali á 17-18
mánuðum, sem er fjórðungi meira
kjöt á þriðjungi styttri eldistíma
en hér gerist. Nytin myndi einnig
vaxa, enda verður hún að gera það.
Í nágrannalöndunum er t.d. talið að
hver legubás þurfi að skila 9.500 kg
mjólkur árlega, svo unnt sé að standa
undir þeim kostnaði sem bygging á
nýju fjósi hefur í för með sér. Hér á
landi er nauðsynlegt að halda áfram
að endurnýja framleiðsluaðstöðuna;
til þess að það sé mögulegt verða ný
fjós að skila miklu meiri afurðum en
þau gera í dag.“
Jóhann segir að hér séu ótaldar
þær stórstígu framfarir sem eru að
eiga sér stað í kynbótastarfinu sjálfu
á Norðurlöndunum.
„Skandinavískir kollegar okkar
hafa, eins og að framan greinir,
aðgang að kyngreindu sæði í mjólkur-
og holdakynin. Þannig geta þeir nán-
ast ákveðið að fá kvígur undan bestu
kúnum og efnilegustu kvígunum.
Svigrúmið sem þar myndast nýta þeir
í auknum mæli til að sæða lökustu
kýrnar með holdasæði, nokkuð sem
íslenskir kúabændur hafa nánast ekk-
ert svigrúm haft til að gera í meira
en áratug. Nautin eru í auknum mæli
valin með úrvali á grunni erfðamarka
(genomisk selektion), þ.e.um leið og
nautkálfur fæðist er hægt að segja
fyrir um hvernig kynbótagripur
hann muni reynast og með þessari
nýju tækni minnkar ættliðabilið um
allt að helming. Þessi nýja tækni er
talin ámóta bylting í kynbótum og
notkun sæðinga hafði í för með sér
á sínum tíma.Enn fremur verður mun
auðveldara að hafa hemil á skyld-
leikaaukningu stofnanna. Þá hafa
þessir félagar okkar einnig aðgang
að langlífara sæði, sem eykur hag-
kvæmni sæðingastarfseminnar og
eykur frjósemi.“
Meðalnyt hér svipuð og í Svíþjóð
fyrir rúmlega 35 árum
– Eru íslenskar kýr ekki nógu góðar
og hvað veldur þá því?
„Á undanförnum árum hefur
náðst talsverður árangur í að auka
nyt íslensku kúnna. Sá árangur er þó
ekki meiri en svo að meðalnyt hér
á landi í dag er svipuð og hún var
t.d. í Svíþjóð fyrir rúmlega 35 árum.
Júgurgerðin hefur lagast nokkuð.
Það er hins vegar staðreynd að í
nánast öllum þáttum sem hugað er
að í kynbótastarfi standa íslensku
kýrnar skandinavískum stallsystrum
sínum óralangt að baki, eins og getið
var um hér að framan.
Á meðan kollegar okkar eru
tveir við mjaltir í mjaltabás með 24
tækjum verða jafn margir að vera
við mjaltir í helmingi minni mjalta-
básum hér á landi. Líkast til kemur
þessi gríðarlegi munur á vinnufram-
lagi við mjaltir þó gleggst fram ef
notaður er mjaltaþjónn til að mjólka
kýrnar, en hér á landi þykir það harla
gott ef hægt er að leggja inn 350 þús-
und lítra eftir mjaltaþjóninn á meðan
svipað viðmið í nágrannalöndunum
er á bilinu 6-700 þúsund lítrar.
Vanhöld á kálfum eru viðvar-
andi 12-14%, á meðan þau eru 3%
í Noregi. Það sem veldur þessu er
fyrst og fremst þær takmarkanir sem
lítil stofnstærð setur okkur hvað
varðar möguleika á erfðaframförum.
Því miður eru reyndar allt of
margir kúabændur sem sinna
ræktunarstarfinu með hangandi
hendi. Það hefur nýlega verið
staðfest með rannsóknum, þar sem
niðurstöðurnar sýna að árangurinn af
kynbótastarfinu er bara 65% af því
sem hann gæti verið ef allir bændur
tækju fullan þátt í starfinu.
Þrátt fyrir mikinn áróður svo árum
skiptir breytist það ástand ekkert.
Hinar nýju aðferðir í kynbótastarfinu
sem ég gat um að framan valda
því síðan að bilið milli okkar og
kolleganna í grannlöndunum mun
vaxa hraðar á næstu árum en nokkru
sinni.“
– Heldur þú að það sé almenn
stemning á meðal kúabænda að
blanda við íslenska kúastofninn
nýjum erlendum stofnum, norskum
kúm eða einhverju slíku?
„Ein af athyglisverðari niður-
stöðum viðhorfskönnunar Lands-
sambands kúabænda sem gerð var
sl. vetur var að verulegur hluti
þeirra bænda sem ekki kærir sig
um innflutning á erfðaefni sinnir
ræktunarstarfinu jafnframt af
hvað minnstri alúð. Þeir nota t.d.
heimanaut í stórum stíl, bæði á kýr
og kvígur, sem dregur verulega úr
heildarmöguleikum kúabænda til
að ná framförum í ræktunarstarfinu.
Það er vitanlega dapurleg niðurstaða
en sýnir jafnframt að kynbætur með
innflutningi á erfðaefni verða ekki
unnar í fyrirsjáanlegri framtíð á
félagslegum vettvangi bænda.“
– Nú seljast allar mjólkurafurðir,
eigum við að einbeita okkur fyrst og
fremst að innanlandsmarkaði eða á
allur heimurinn að vera undir?
„Heimamarkaðurinn er okkar
lifibrauð og honum þarf að sinna af
alúð og kostgæfni. Öllu máli skiptir
að hann hafi á hverjum tíma aðgang
að nægjanlegu hráefni frá íslenskum
kúabændum, enda er sá stuðningur
sem greinin fær úr sameiginlegum
sjóðum ætlaður til lækkunar á
vöruverði á innanlandsmarkaði.
Eftirspurn eftir mjólkurafurðum
eykst á heimsvísu ár hvert um
sem nemur allri ársframleiðslu
Nýsjálendinga eru í dag ráðandi aðili
í viðskiptum með mjólkurafurðir á
útflutningsmörkuðum.
Ísland er ríkasta land í heimi af
ferskvatni, sem nefnt hefur verið olía
21. aldarinnar, og á vannýtt graslendi
í talsverðum mæli. Til þess að það
geti gert sig gildandi á erlendum
mörkuðum með mjólkurafurðir
þarf að lækka framleiðslukostnaðinn
talsvert, m.a. með innflutningi á
erfðaefni. Greinin á tvímælalaust
að nýta möguleika sem í því felast
til að þróast og sækja fram.“
Bjart fram undan og hugsanlega
að skapast möguleikar á að
komast út úr kvótakerfinu
– Er þessi tími sem núna er að ganga
í garð sá bjartasti í sögu íslenskra
kúabænda?
„Í hartnær þrjá áratugi hefur
haldið aftur af mjólkurframleiðslunni
með kvótakerfi sem vísast til var
nauðsynleg ráðstöfun á sínum tíma.
Ekki verður þó framhjá því litið að
á þessu tímabili hafa tugir milljarða
farið í að kaupa mjólkurkvóta þeirra
framleiðenda sem hafa hætt. Það að
nota jafn mikla fjármuni til þess
arna og raun ber vitni er auðvitað
eitthvað sem getur ekki gengið til
lengdar. En ef fram fer sem horfir
og áætlanir um söluþróun ganga
eftir er hugsanlega að skapast
einstakt tækifæri til þess að greinin
hafi raunverulega möguleika á að
komast út úr þessum ógöngum, með
afnámi kvótakerfisins, niðurlagningu
á opinberri verðlagningu á lágmarks-
verði til bænda og síðast en ekki
síst með stórsókn í útflutningi
mjólkurvara. Því er það svo að í þau
rösklega tuttugu ár sem ég hef staðið
í þessum rekstri hefur að mínu áliti
aldrei verið jafn bjart fram undan
fyrir greinina.“
– Er eitthvað að lokum sem þú
vilt koma á framfæri?
„Já, í stefnuyfirlýsingu núverandi
ríkisstjórnar er þess sérstaklega
getið að ríkisstjórnin muni gera
land búnaðinum kleift að nýta þau
sóknar færi sem aukin eftirspurn
eftir matvælum á heimsvísu
kann að skapa. Þá hefur ráðherra
málaflokksins á fundi meðal bænda
nýverið ítrekað þetta sjónarmið. Í
ljósi þess sem ég hef nefnt hér að
ofan um kynbætur og ef hugur fylgir
máli hjá stjórnvöldum er ég þess
fullviss að ef rétt er á málum haldið
eru hér verulega vanýttir möguleikar
til stóraukinnar framleiðslu
nautgripa afurða. Mér er til efs að
nokkur frumframleiðslu atvinnugrein
í landinu búi yfir jafn miklum
möguleikum til framleiðniaukningar
og nautgripa ræktin gerir,“ segir
Jóhann að lokum. /MHH
þurfum á að halda til að sinna ört vaxandi markaði. Myndir / MHH
aðalfundi á Hótel Selfossi í mars 2012.
Mynd / Jón Karl Snorrason