Bændablaðið - 28.11.2013, Blaðsíða 36

36 Bændablaðið | Fimmtudagur 28. nóvember 2013
Stangveiðar á Íslandi og Íslensk vatnabók:
Veiðar og veiðimenning frá landnámi til okkar daga
– Nýjar bækur um veiðimenn og aðferðirnar sem þeir beita, fiskana sem þeir veiða, veiðisvæðin og söguna að baki vatnaveiði
Tugir þúsunda Íslendinga stunda
veiðar að einhverju marki. Þó svo
að ákveðinn hluti veiðimenningar-
innar sé frátekinn fyrir þá sem eiga
peninga og sækja í dýrar laxveiðiár
eru fleiri staðir á landinu þar sem
hægt er að veiða fyrir lítið eða jafn-
vel ekkert fé. Það þarf ekki alltaf að
fara dýru leiðina til þess að njóta
fiskveiða í fagurri náttúru í hópi
góðra vina eða einn með sjálfum
sér. Í tveimur þykkum bindum um
veiðar og veiðimenningu á Íslandi,
sem eru nýkomin út, má finna
fjölbreyttan fróðleik sem snýr
að þessu vinsælasta sporti land-
ans. Bækurnar eru tvær og heita
„Íslensk vatnabók – eða yfirlit
um fiskana og veiðimenn þeirra
og þær aðferðir sem þeir beita til
að ná þeim“ og „Stangveiðar á
Íslandi“ og eru eftir rithöfundinn
Sölva Björn Sigurðsson.
Spurður um tilurð verksins segir
Sölvi Björn að sá fróðleikur sem þar
sé að finna komi víða að. „Þekking
um veiðar og vötn er auðvitað víða
fyrir hendi, bæði í veiðibókum og
blöðum sem og í öðrum bókmenntum.
Hún býr líka í munnmælum og alls
konar ævintýralegum frásögnum
hjá ólíklegasta fólki. Mér fannst
áhugavert að skoða þennan kúltúr í
svolítið stóru samhengi og reyna að
draga þennan fróðleik saman,“ segir
Sölvi Björn, sem meðal annars leitaði
fanga í klassískum bókmenntum,
fornsögum og þjóðsögum við gerð
bókanna. „Leiðarstefin eru því veiðar
og flest allt sem þeim tengist og því
eru náttúran og landið, sagan og
fólkið, alls staðar býsna nærri. Það er
hægt að tengja margar skemmtilegar
frásagnir við vatnamennsku og
veiðar.“
Hvenær byrjuðu Íslendingar að
veiða í ám og vötnum?
Árið 2010 ákvað Sölvi Björn
að leggja af stað í verkefnið
ásamt útgefanda sínum, Tómasi
Hermannssyni hjá Sögum útgáfu.
Þá hófst vinnan fyrir alvöru með
heimildavinnu og öðru grúski.
Rannsóknarspurningin sem lagt var
upp með var hvenær menn fóru að
veiða og hvernig veitt var á sínum
tíma. „Við vissum ef til vill hvorugur
hvað við vorum að koma okkur út í
enda stækkaði verkið þegar leið á
tímann. Ég varð strax áhugasamur
um að fara dýpra í viðfangsefnið
en kannski gengur og gerist í
hefðbundnum veiðibókum. Ég fór
meðal annars í gömul bréfasöfn og
fann víða heimildir sem ekki hafa
verið tiltækar eða farið mjög hátt.
Þetta var svolítið eins og að vera á
veiðum eftir heimildum.“
Veiðarnar áttu sinn þátt í að efla
hag landsmanna
Sölvi Björn segir að það hafi verið
ánægjulegt að finna frásagnir af
veiðum í gömlu félagsritunum
frá árunum 1770-1780 þar
sem veiðimennskan var svo
augljóslega hluti af upplýsingunni
og búauðgisstefnunni sem þá var í
deiglunni. „Þetta var greinilega stór
þáttur í að lífga bændamenninguna
við og leita nýrra tækifæra og leiða til
þess að efla hag landsmanna. Í þessum
heimildum kemur fram að veiðum hafi
oft verið illa sinnt og ekki eins vel og
landið bauð upp á. Bókin hefst raunar
á því að vitnað er í Hrafna-Flóka.
Hann kom til landsins en þurfti síðan
frá að hverfa því hann gleymdi sér
við veiðimennsku og missti búvitið.
Hann var svo upptekinn við fiskróðra
að hann gleymdi að heyja, sem varð
til þess að hann missti skepnurnar.“
Sölvi Björn segir að fram á 19.
öld sé saga veiða á Íslandi ágætlega
afmörkuð og hægt að gera sér grein
fyrir stóra samhenginu. Eftir þann tíma
verði heimildarnar fleiri og viðameiri
og úr mun meiru að moða fyrir sagna-
ritara.
Saga veiða og landbúnaðar
nátengdar
Saga veiði og vatnamenningar tengist
náið sögu íslensks landbúnaðar að
mati Sölva Björns. „Oft er þetta sama
sagan. Flestar ár renna í gegnum
jarðir bænda og eru í einkaeigu. Í
dag sem og áður hafa veiðimenn
þurft að vera í miklum samskiptum
við bændur. Það kemur tiltölulega
fljótt í ljós að þessi auðlind var mjög
mikilvæg, ekki síst bændum. Kirkjan
átti raunar drjúgan hluta þegar veldi
hennar var hvað mest en ætli það hafi
ekki líka verið bændum erfiðara að
halda utan um veiðiréttindin þegar
einangrunin var meiri og þekkingin
minni. Jarðabækurnar og annað slíkt
sem fært var til meiri skrásetningar á
seinni öldum hjálpaði þeim eflaust til
að útlista hvað þeir áttu, þótt sumir
vilji nú meina að margir hafi gert
minna úr auðlindum sínum en efni
stóðu til. Það kom samt glögglega
í ljós á 19. öldinni hvað auðlindin
var mikilvæg. Laxveiðimennskan
og laxveiðimenningin tvinnast þá
saman við eins konar iðnbyltingu í
landbúnaði og þetta endurtekur sig
síðar og fram á okkar tíma þegar
ferðamennskan og sportveiðin
verður mjög mikilvæg bændum.“
Tugir veiðimanna leggja bókinni
til fróðleik
Meginstefið í fyrri bókinni er sagan
og menningin í kringum veiðarnar
en í þeirri seinni er fjallað um
vatnasvæðin sjálf, árnar og vötnin um
allt land. „Það var góður liðsstyrkur í
tæplega 70 veiðimönnum sem lögðu
til sögur og hjálpuðu mér þannig að
þræða hringinn í kringum landið
með margs konar ævintýralegum
veiðisögum. Þar sem ekki eru
samtíðarmenn að segja frá er gripið
til sagna úr eldri heimildum, svo
sem öðrum bókum og þjóðsögum.
Markmiðið var að fjalla um allt
landið og ég reyndi að fara sem víðast
og sleppa helst engu úr. Auðvitað
hafa sum svæði meira vægi en önnur
og fá því meira pláss en hins vegar
fannst mér grundvallaratriði að gefa
minna þekktum veiðisvæðum gaum
og sneiða ekki hjá þeim,“ segir Sölvi
Björn Sigurðsson.
Bækurnar Stangveiðar á Íslandi
og Íslensk vatnabók eru gefnar út af
Sögum útgáfu. Bindin eru samtals
1.050 blaðsíður að lengd og í þeim
er fjöldi ljósmynda. /TB
Sölvi Björn Sigurðsson er
ungur rithöfundur og ljóðskáld,
fæddur á seinni hluta áttunda
áratugarins. Hann hefur meðal
annars gefið út skáldsögurnar
„Gestakomur í Sauðlauksdal“ og
„Síðustu dagar móður minnar“
auk þess að þýða erlend ljóð og
annað efni á íslenska tungu.
„Ég byrjaði frekar ungur að
skrifa en fyrsta skáldsagan mín
kom út árið 2003, þá var ég 25 ára.
Fram að því hafði ég gefið út ljóð
og stefnt inn á þessa braut nokkuð
lengi og ætli bækurnar séu ekki
núna að nálgast tuttugu. Ég hef
verið viðloðandi útgáfufagið alla
mína tíð og unnið hjá forlögum,
m.a. við umbrot, þýðingar og
yfirlestur. Fyrir um tíu árum fór
ég í útgáfunám til Skotlands og
komst að því að það þarf stundum
ýmislegt fleira til þess að gera góða
bók en bara textann. Ég hef alltaf
haft áhuga á bókagerð og að búa
til fallegan grip. Það var í raun í
náminu sem ég fékk hugmyndina
að því að gera þetta stóra verk um
vötn og veiðar.“
– Hvað varð til þess að þú lagðir
veiðibókmenntirnar fyrir þig? Ertu
með veiðidellu?
„Já, ætli ég geti nokkuð
neitað því. Það liggur við að
öngulmarkið hafi verið sviðið á
mann við fæðingu. Fyrst voru þetta
fjölskylduferðir upp á hálendi og
síðan fékk maður að fljóta með
pabba niður að á til að veiða litla
silunga og láta sig dreyma um
laxinn. Þannig var þetta í gamla
daga, allt snerist meira og minna
um veiðiskapinn og samveruna
uppi á fjöllum eða á árbakkanum.
Ætli þetta sé því ekki bara í
blóðinu. Mér sýnist þessi della í
rauninni ekkert ætla að hverfa, sem
er hið besta mál.“
Bækurnar prýðir fjöldi mynda. Hér er ungur veiðimaður, Hafþór Bjarni
Mynd / BJ
Margar sagnir eru um frækilega veiði fyrr á árum. Hér vantar ekki stórlaxana og af svip veiðikonunnar að dæma er
Mynd / JJD, ÞjóðminjasafniðÁlftavatn. Mynd / SBS
Erlendir veiðimenn hafa löngum sett svip sinn á stangveiðimenninguna á
Íslandi. Hér er enskur veiðimaður, Watkins að nafni, við Langá árið 1903.
Mynd / HÓ, Þjóðminjasafnið
Höfundurinn
Mynd / TB