Bændablaðið - 28.11.2013, Blaðsíða 33

33Bændablaðið | Fimmtudagur 28. nóvember 2013
búskapnum en þáðu þó vinnu þegar
hún bauðst. Sagði Helgi svo frá að þeir
bræður hefðu þénað nítján dali hvor
í einni af niðursuðuverksmiðjunum
á tanganum og verið greitt hálft
annað tonn af heyi fyrir vinnu hjá
amerískum bónda í grenndinni. Loks
gat hann þess að þeir væru komnir
með net og ætluðu að reyna við
laxinn en verksmiðjurnar borguðu
allt að 16 sent fyrir fiskinn.
En þótt tónninn í bréfi Helga væri
jákvæður fór fjarri að íslenskum
landnemum á tanganum væri rótt.“
Barátta við bandarísk stjórnvöld
Jónas greinir einnig frá lagalegri
stöðu Point Roberts:
„Hinn 5. júlí 1884 samþykkti
Bandaríkjaþing lög er vörðuðu
jarðir hersins í landinu. Eitt megin
ákvæði þessara laga var réttur forseta
Bandaríkjanna til að ráðstafa þeim
löndum hersins sem hann var hættur
að nota. Víða hafði slíkt land verið
numið í óleyfi en lögin gerðu ráð
fyrir því að þeim sem svo höfðu
gert fyrir 1. janúar 1884 væri veittur
forkaupsréttur. Allir, sem tekið höfðu
land seinna, áttu með þessu ekkert
tilkall til þess. Á Point Roberts
hafði reyndar aldrei komið her og
engin herstöð. Þess vegna var staða
landnema þar óljós því landið hafði
verið ætlað hernum en varð það
aldrei. Lögin tilgreindu hins vegar
einungis lönd þau sem herinn hafði
yfirgefið. Þessi munur átti eftir að
vega þungt síðar.
Helgi Þorsteinsson lýsti áhyggjum
sínum og annarra Íslendinga á
tanganum yfir þessu. Segir hann að
dagblað nokkurt í fylkinu hafi getið
þess að allir ólöglegir landnemar á
Point Roberts megi búast við því að
verða reknir úr húsum og af jörðum
sínum. Þessi frétt olli miklu uppnámi.
Landnemar funduðu um málið og
flestir undirrituðu bænaskrá sem
send var til yfirvalda í höfuðborginni,
Washington. Meginósk íbúanna var
að allt land á tanganum yrði gefið
frjálst til landnáms og að þeir sem
þegar hefðu tekið sér bólfestu fengju
forgang. Í bænaskránni var skýrt
tekið fram að allir væru landnemarnir
fátækir og gætu með engu móti keypt
hús sín og lönd, sem þeir höfðu lagt
allt sitt í ef til uppboðs kæmi.“
Keyptu kofa og jarðskika af
bandarískum landnemum
„Fjölmargir Íslendinganna
keyptu kofahreysi og jarðskika af
bandarískum landnemum í þeirri
trú að fyrr en seinna fengju þeir
full yfirráð yfir þessum eignum
sínum. Seljendurnir reyndu ekkert
að blekkja Íslendingana því öllum
var ljós lagaleg staða landnema
á tanganum. Yfirleitt voru það
fiskimenn sem seldu Íslendingum
kofa sína og jarðskika umhverfis þá
en þeir lögðu litla eða enga áherslu
á búskap og því var um lítið ræktað
land að ræða. En Íslendingarnir
ætluðu sér meira og betra og tóku
til óspilltra málanna við að ryðja land
og rækta. Margir lögðu gífurlega hart
að sér og líkt og Helgi og Páll, sáu
fram á bjarta framtíð. Óvissan um
hana var hins vegar óbærileg eins
og fram kemur í öðru bréfi Helga til
foreldra sinna á Íslandi.
Hann skrifaði það 22. mars 1898
og segir að þriggja manna nefnd hafi
komið á tangann til að verðleggja
þar öll hús og ræktuð lönd. Allt
eigi að fara á uppboð og seljast
hæstbjóðendum. Í von um lausn
mála sinna réðu landnemarnir á Point
Roberts sér lögfræðing sem flutti
mál þeirra fyrir fylkisþinginu. Átti
hann að reyna að fá það samþykkt
að sérhver landnemi fengi hús sín
og jörð keypt á matsvirði. Þessi
tilraun bar ekki árangur frekar en
bænaskráin forðum.
Það var loksins árið 1903 að
fulltrúi Bandaríkjastjórnar í Seattle
kom til Point Roberts. Hét sá Ed.
C. Ellet og var hann þangað sendur
einungis til að kanna ólöglegt
skógarhögg en sá orðrómur hafði
borist þvert yfir öll Bandaríkin,
alla leið til Washingtonborgar
að landnemar stundu ólöglegt
skógarhögg í svo miklum mæli
að grípa yrði í taumana. Ellet fór
til Árna Mýrdal sem gerðist síðan
leiðsögumaður gestsins á tanganum.“
Friðsamt og duglegt fólk
„Ellet sá fljótlega að mannlífið á
Point Roberts var allt annað en
almannarómur taldi; hér bjó friðsamt
og duglegt fólk en engir morðingar,
ræningjar eða smyglarar. Í stað þess
að rannsaka skógarhögg gerði hann
nákvæma skýrslu um hús öll og hýbýli
svo og atvinnuvegi. Féllst hann á að
reyna að sannfæra yfirvöld um kosti
þess að leyfa ábúendum tangans að
eignast lönd sín. Hann sendi stjórninni
í Washington skýrslu sína 31.
desember 1904. Viðbrögð við henn
voru misjöfn. Sumum þótti sjálfsagt
að veita núverandi landnemum
forkaupsrétt en aðrir töldu eðlilegt
að allt land yrði boðið upp og selt á
hæsta fáanlegu verði. Skýrslan fór
víða en að endingu kom það í hlut
Fred nokkurs Dennett að bregðast
við henni. Sá var yfirmaður deildar
þeirrar í Washington sem annaðist
sölu og úthlutun landnámsjarða.
Hann óskaði nánari upplýsinga frá
Ellet, einkum um skógarhöggið sem
enn virtist órannsakað.
Í bréfi dagsettu 26. ágúst 1905
svaraði hann fyrirspurn Dennetts
og taldi með öllu rangt að ætla að
lögsækja landnámsmenn á Point
Roberts fyrir ólöglegt skógarhögg.
Það litla sem þeir höggva, skrifaði
Ellet, er til að ryðja landið. Enginn
stundaði skógarhögg í hagnaðarskyni
því það var einfaldlega ekki
ábatasamt. Þá vék hann að
lagaákvæðinu frá 5. janúar 1884
og taldi það ekki eiga við Point
Roberts vegna þess að þar hefði aldrei
verið herstöð. Hann sagði landnám
Íslendinga nokkuð sérstakt því allir
tækju þeir sér 40 ekrur lands og seldu
það síðan í smærri einingum, þetta
5-10 ekrur til landa sinna. Ellet vitnar
aftur í lagabálka og telur Íslendinga
ekki þekkja til landnámslaga númer
2.291 en þau banna landnemum að
selja skika úr sínu landi nema með
sérstöku leyfi. Ef ný lög verði sett
er brýnt að kaupendum þessara
smáskika verði veittur sami réttur
og seljendum. Íslendingarnir væru
fátækir landnámsmenn sem af stakri
eljusemi höfðu byggt hús, rutt og
ræktað land og gert lítt árennilegan
tanga að vistlegri nýlendu.“
Bandaríkjaþing samþykkti
landnámið á Point Roberts
Það var loks snemma um vorið 1908
að frumvarp til laga er varðaði Point
Roberts var lagt fyrir Bandaríkjaþing.
Í því sagði m.a. að allir sem tekið hefðu
land á tanganum fyrir 1. janúar 1908
fengju sextíu daga frá og með þeim
degi er lögin tækju gildi til að ganga
frá eignarrétti sínum. Frumvarpið
var samþykkt 1. apríl 1908. Íslenskir
landnemar á tanganum fengu skömmu
síðar til bréf frá Washington-borg
þar sem lagalegur réttur þeirra var
útskýrður.
Loks gátu íslensku land nemarnir
á Point Roberts andað léttar. Sumir
höfðu búið á tanganum í algerri óvissu
í rúman áratug, rutt land og ræktað
og byggt hús. Nú var tryggt að öll sú
mikla vinna væri ekki lengur fyrir bí.
Landnemarnir völdu dag til að fara
saman til Seattle og ganga endan-
lega frá landnámi sínu. Ákveðið
var að um leið og þeir sneru aftur
með póstbátnum seinna sama dag
yrði hátíð á tanganum. Konurnar
á svæðinu komu saman og skiptu
með sér verkum. Daga (Dagbjört
Dagbjartsdóttir) kona Kristjáns
Benediktssonar og dætur hennar sáu
t.d. um bakstur og elduðu kjúklinga.
Forseti Bandaríkjanna með gæru í
svefnherberginu frá afa Sylvíu
Allir sem vettlingi gátu valdið á
tanganum komu
þennan sólríka
dag saman í
Tinkham's Grove.
Þar voru ræður
fluttar og kom
fram sú tillaga frá
einum ræðumanna,
Edward Tinkham
að nafni, að við-
eigandi væri að
senda Roosevelt, forseta Banda-
ríkjanna, einhverja sérstaka gjöf í
þakklætisskyni. Helgi Þorsteinsson
tók sig þá til og slátraði vænum sauð
daginn eftir og bauð gæruskinnið fram
í þakkargjöfina. Það var síðan sútað
og unnið af þýskum landnema, Elsner
að nafni, en hann hafði lært og unnið
við sútun í Þýskalandi. Fullunnið var
skinnið síðan sent til Washington,
til Bandaríkjaforseta. Samfélagið á
Point Roberts fékk nokkru seinna
sent þakkarbréf frá forsetanum þar
sem hann gat þess að gæran kæmi
að góðum notum í svefnherbergi
forsetans. Theodore Roosevelt
var forseti Banda ríkjanna frá 14.
september 1901 til 4. mars 1909.
Líka ættuð úr Ísafjarðardjúpi og
frænka Jóns Sigurðssonar forseta
Móðir Sylvíu hét Ella Magnúsdóttir.
Hún var dóttir Magnúsar Þórðarsonar,
sem var sonur Þórðar Magnússonar
sem var alþingismaður Ísfirðinga á
árunum 1880-1885. Þórður var fæddur
á Eyri við Seyðisfjörð vestra hinn
26. desember 1829 og var sonur séra
Magnúsar Þórðarsonar sem var m.a.
prestur á Hrafnseyri við Arnarfjörð og
konu hans Matthildar Ásgeirsdóttur.
Þórður var náfrændi Jóns Sigurðssonar
forseta sem bjó á Hrafnseyri, en hann
fæddist sem flestum Íslendingum ætti
að vera kunnugt hinn 17. júní 1811.
Þórður Magnússon var tvígiftur
en eignaðist 17 börn með 5 konum.
Seinni kona hans hét Guðríður
Hafliðadóttir og var móðir Magnúsar
afa Sylvíu.
Þórður var bóndi í Hvítanesi og
á Borg í Skötufirði um langt skeið,
í Hattardal meiri í Álftafirði og
loks á Skarðseyri í Skötufirði, sem
ýmsir hafa síðan kallað Þórðareyri.
Þórður fluttist 1893 til Vesturheims,
væntanlega með Magnús og einhver
fleiri börn með sér, og settist að í
Manitoba, þar sem hann átti heima
til æviloka.
Magnús móðurafi Sylvíu fluttist frá
Manitoba og settist að sögn hennar að
í Bellingham, sem er nú höfuðstaður
Whatcom-sýslu í Washington-ríki
í Bandaríkjunum. Sá staður liggur
að sjó og er skammt austan við
Point Roberts og fast við landamæri
Kanada. Segir Sylvía hann hafa sest
þar að því að staðurinn hafi minnt
svo mikið á Ísland.
Point Roberts
Við landamæri Kanada, vestast í Washington-ríki, er tangi sem heitir Point Roberts.
Hann er í Whatcom-sýslu og er landfastur við Kanada en aðskilinn frá öllu landi
Bandaríkjamegin. Point Roberts er ávalur hryggur, hæstur austast en hallar lítið
eitt alla leið vestur að sjó. Tanginn er ekki stór, tæplega fimm kílómetrar að lengd
og rúmir þrír að breidd. Láglendi er mest suðvestan til þar sem lægst er landið
rétt yfir sjávarmáli. Austanmegin rís tanginn nokkuð yfir sjó og er þar fremur
sæbratt. Þar þótti illt yfirferðar á landnámstímum en engir voru þá vegir. Þess
vegna völdu landnemar sér leið eftir fjörunni ef þeir áttu erindi um tangann.
Skógur var þéttastur á þessu svæði á landnámstímum og með öllu ófær þar til
um hann var lagður vegur.
Af eystri hlið tangans er útsýni sérstaklega tilkomumikið til landsins. Þaðan
sér yfir eyjar og sund en skipaleiðin liggur þar um og sjást skipaferðir ágætlega
frá tanganum. Á björtum degi sést suðuroddi Vancouver-eyju ágætlega en til
austurs og sauðausturs á meginlandinu blasa við stórbrotin Cascade-fjöll og
rís Baker-fjall hæst. Í norðri gnæfa Vancouver-fjöll, há og hrikaleg, en í suðri, á
sundunum, liggja svo eyjar, flestar smáar.
Sylvía fyrir framan húsið sem afi hennar byggði, en það stendur við götu sem heitir Sylvia Drive. Næsta gata er
nefnd eftir bróður hennar og heitir Robert Drive.
Jóhannes Schonberg, sonarsonur Sylvíu, að gauka fóðurbæti að einu hrossinu. Sylvía fylgist með ásamt Indriða
A. Kristjánssyni, sem býr Kanadamegin við landamærin.
Theodore
Roosevelt