Bændablaðið - 28.11.2013, Blaðsíða 44

44 Bændablaðið | Fimmtudagur 28. nóvember 2013
Bestu asparklónarnir
Á næsta ári verða liðin 70 ár
síðan alaskaösp barst fyrst til
landsins. Lengst af var hún
nær eingöngu notuð í garðrækt
en ekki skógrækt og spiluðu
þar inn í bæði fordómar sumra
skógræktarmanna um viðargæði
hennar og vantrú á að hún geti
yfir höfuð vaxið í „útjörð“. Síðan
þá hefur reynslan kennt okkur
að alaskaösp vaxi ágætlega í
frjósamari gerðum skógræktar-
lands, á áreyrum og í sendnu
landi en síður í rýru mólendi.
Þá er viðurinn til margra hluta
nytsamlegur þótt ekki sé hann
endingargóður í snertingu við
mold. Auðvelt er að fjölga alaska-
ösp með græðlingum og því einnig
auðvelt að fjölga áhugaverðum
klónum í miklu magni.
Laust fyrir 1990 hóf Úlfur
Óskarsson að skilgreina þá aspar-
klóna sem í ræktun voru og gefa
þeim nöfn. Í framhaldinu voru
á vegum Rannsóknastöðvar
Skógræktar ríkisins á Mógilsá
gróðursettar klónatilraunir víða
um land til að bera saman lifun og
vöxt allmargra klóna við misjafnar
aðstæður. Á seinni árum hafa stýrðar
víxlanir milli áhugaverðra klóna
verið notaðar til að kynbæta öspina,
ekki síst til að auka þol gagnvart
asparryði. Úr þeim víxlunum hafa
komið þúsundir nýrra klóna og
munu sumir þeirra verða áberandi í
ræktun á komandi áratugum. Að svo
stöddu er þó hægt er að mæla með
nokkrum af þeim klónum sem verið
hafa í ræktun í áratugi. Meðmælin
eru byggð á mælingum Halldórs
Sverrissonar, Helgu Aspar Jónsdóttur
og Aðalsteins Sigurgeirssonar á lifun
og vexti í tæplega 20 ára gömlum
tilraunum um allt land.
Tveir klónar skera sig úr með
góða lifun og góðan vöxt á hvað
flestum stöðum en það eru Hallormur
og Pinni. Með þeim tveimur klónum
er hægt að mæla víðast hvar. Aðrir
klónar standa sig vel við viss skilyrði
og má þar skipta landinu í innsveitir
og útsveitir frekar en norður-suður
eða austur-vestur. Í lágsveitum
Suðurlands og á strandsvæðum
um land allt vaxa klónarnir Iðunn,
Súla, Salka, Brekkan og Óðinn vel
en í innsveitum eru þessir klónar
viðkvæmir fyrir haustkali í æsku.
Af þessum klónum hefur Súla
sýnt betra þol gagnvart asparryði
en flestir aðrir. Þess má geta að
„útsveitaklónarnir“ þola asparryð
almennt betur en klónar frá Kenai-
skaga (t.d. Hallormur). Asparryð
er hins vegar aðeins útbreitt á
Suðurlandi og hefur ekki reynst sá
skaðvaldur sem óttast var í fyrstu.
Ofangreindu klónarnir sjö voru
meðal þeirra bestu í bæði lifun og
vexti á a.m.k. þremur af þeim ell-
efu tilraunastöðum sem gróðursettir
voru á árunum 1992-1995 og eru
allir í framleiðslu í gróðrarstöðv-
um landsins. Tveir klónar í viðbót
stóðu sig álíka vel í tilraununum en
eru ekki í framleiðslu og því ekki
almennt fáanlegir. Aðrir eru í fram-
leiðslu en voru sjaldnar meðal þeirra
bestu í lifun og vexti; t.d. Depill,
Laufey, Haukur, Jóra, Forkur og
Randi. Skógræktendur eiga ekki að
hafna þeim klónum á meðan þeir
eru í boði en gróðrarstöðvar ættu að
draga úr notkun þeirra og framleiða
frekar hina fyrrnefndu. Hinn þekkti
klónn Keisari er harðger og sýnir
góða lifun víðast hvar en hæðarvöxt-
ur hans er hægari en margra annarra
klóna. Hann ætti helst að nota við
erfið skilyrði þar sem aðrir klónar
ná ekki miklum vexti.
Auk lifunar og vaxtar er hægt
að velja asparklóna til mismun-
andi nota út frá vaxtarlagi. T.d. er
klónninn Brekkan grófgreinóttur og
krónumikill og hentar því helst til
skjólbeltaræktar. Svipað má segja
um Keisara. Hallormur‚ Iðunn og
Súla eru keilu- eða súlulaga, hrað-
vaxta og framleiðslumiklir klónar
og henta vel til timburframleiðslu á
frjósömu landi. Pinni er beinvaxinn,
fíngreinóttur með fremur breiða
krónu og stendur sig vel bæði í
inn- og útsveitum. Hann hentar því
vel hvort sem markmiðið er timbur-
framleiðsla, skjól eða yndi.
Staða þekkingar er sú núna
að á grundvelli samanburðartil-
rauna er hægt að mæla sérstaklega
með þeim sjö asparklónum sem
fyrst voru nefndir, þ.e. Hallormi,
og Pinna um allt land og Iðunni,
Súlu, Sölku, Brekkan og Óðni í
lágsveitum, auk Keisara við erfið
skilyrði. Á næstu árum fara síðan
nýir klónar að skila sér úr kynbóta-
starfinu, en nokkur ár mun taka að
velja og magna upp fjölgunarefni.
Gömlu klónarnir verða því uppi-
staðan í asparrækt næstu 5-10 árin.
Lesa má nánar um niðurstöðurnar
í riti Mógilsár nr. 27/2013: http://
www.skogur.is/media/rit-mogilsar/
Rit_Mogilsar_27_2013.pdf
Þröstur Eysteinsson
Skógrækt ríkisins
Klóninn Hallormur er beinvaxinn, framleiðslumikill og fíngreinóttur.
Skógur af klóninum Iðunni á Suðurlandi.
Eigum við að fá okkur jólatré í ár?
Jólaundirbúningnum tilheyra
hugleiðingar og vangaveltur
um jólatré. - Eigum við að vera
með jólatré í ár? Hvernig á það
að vera? Hvað má það kosta?
Viljum við lifandi jólatré eða
gervitré sem endist ár eftir ár?
Að taka jólatré inn í stofuna
fyrir jólin er mjög gömul hefð með
rætur aftur í aldir og í mismunandi
trúarbrögðum. Í kristinni trú táknar
jólatréð „Lífsins tré“. Sú siðvenja
og hefð að taka tré inn í stofu og
skreyta fyrir jólin kom til landsins
í kringum 1870 með dönskum
kaupmönnum sem fluttu inn
rauðgreni frá Danmörku. Siðurinn
breiddist smám saman út um allt
land og í dag eru jólatré af ýmsu
tagi hjá flestum Íslendingum.
Ríflega þriðjungur með lifandi
jólatré
Í fyrra (2012) gerði Gallup könnun
um notkun jólatrjáa á Íslandi. Í
ljós kom að 86,9% Íslendinga
halda upp á jólin með jólatré. Þar
af voru 55,9% með gervijólatré
en 32,2% með lifandi jólatré.
Barnafjölskyldur fremur en
barnlausar voru með jólatré og
fleiri konur en karlar halda upp
á jólin með jólatré. Fleiri jólatré
seljast á höfuðborgarsvæðinu en á
landsbyggðinni.
Framboð jólatrjáa er mikið og
fjölbreytt. Spurningin er bara, hvað
hentar hverjum og einum best.
Hvað má það kosta? Hvað á það
að vera stórt? Hvort skal það vera
lifandi jólatré eða gervijólatré?
Um 80% seldra jólatrjáa flutt
inn frá Danmörku
Lifandi jólatré er annað hvort
eðalþinur (norðmannsþinur)
sem er fluttur inn frá Danmörku
eða íslenskt jólatré sem getur
verið greni (rauðgreni, blágreni
eða sitkagreni), fura (stafafura)
eða fjallaþinur sem er líkur
norðmannsþin. Fjallaþinurinn er
sjaldgæfur á Íslandi og erfiður
í ræktun. Í Danmörku er mjög
mikil framleiðsla og útflutningur
af norðmannsþin. Um 10 milljónir
trjáa eru framleidd og seld víða um
heim á hverju ári. Til Íslands eru flutt
inn um 30-40.000 tré af dönskum
norðmannsþin á ári (um 80%
seldra jólatráa). Þau eru gjarnan
seld við stórar verslanakeðjur, hjá
félagasamtökum til fjáröflunar og
einnig af fleiri aðilum.
Á Íslandi hefur ekki verið hefð
fyrir framleiðu jólatrjáa eins og í
Danmörku en Skógræktarfélög víða
um land ásamt Skógrækt ríkisins
hafa í mörg ár framleitt og selt
jólatré í litlum mæli (um 20% seldra
jólatráa). Víða bjóða skógræktar-
félög og skógræktin fólki út í skóg
til að velja og jafnvel saga sitt eigið
tré. Hjá mörgum barnafjölskyldum
er það orðið ómissandi hluti af jóla-
undirbúningum að fara út í skóg,
njóta útivistar og leita að jólatrénu
sem hentar heimilinu akkúrat.
Framboð íslenskra jólatrjáa
mun aukast
Sífelld gróðursetning meðal
annars af barrtrjám undanfarin 20
ár hefur leitt til þess að framboð
íslenska jólatrjáa hefur aukist og
mun með tímanum geta fullnægt
hluta eftirspurnarinnar eftir
lifandi jólatrjám og greinum.
Skógarbændur víða um land eru líka
farnir að gróðursetja barrtré sem eru
ætluð til jólanna og eru nú þegar
að bætast inn á markaðinn hægt og
bítandi. Vonir standa til að framboð
íslenska jólatráa muni aukast og
gæði og verð verði sambærileg við
erlend jólatré. Síðast en ekki síst að
Íslendingar komi auga á og skilji
þann ávinning og sem liggur í að
velja íslensk tré.
Frekari umfjöllun um mis-
munandi tegunda af jólatrjám og
meðhöndlun lifandi jólatré verður
birt í næsta Bændablaði.
Else Möller, skógfræðingur
Else Möller. Spenntur strákur á leiðinni heim með flotta stafafuru. Mynd / Björgvin Eggertsson