Bændablaðið - 28.11.2013, Blaðsíða 46

46 Bændablaðið | Fimmtudagur 28. nóvember 2013
Fundað um sauðfé og ull á Hjaltlandseyjum
Vorið 2011 var haldin á Orkneyjum
ráðstefna um sauðfjárrækt við
norðanvert Atlantshaf, einkum með
tilliti til nýtingar ullar af gömlum
heimakynjum sem eru öll af stofni
norðurevrópska stuttrófufjárins.
Þær Karin F. Svarstad frá Noregi
og Helga Tulloch frá Orkneyjum
áttu frumkvæðið og aftur var efnt
til slíkrar ráðstefnu á Hörðalandi í
Noregi vorið 2012 (sjá Bændablaðið
3. maí 2012). Með vaxandi áhuga á
þessu samstarfi var efnt til þriðju
ráðstefnunnar dagana 11.–15.
október sl. á Hjaltlandseyjum
og í undirbúningi er ráðstefna
um þessi efni hér á landi, nánar
tiltekið á Blönduósi, í september
að ári. Sá sem þetta ritar hefur
verið þátttakandi í þessu samstarfi
frá upphafi og flutt þar erindi um
íslenska sauðféð.
Fundað í Leirvík – norrænn
menningararfur
Að þessu sinni voru þátttakendur um
40 að tölu frá ýmsum löndum, einkum
frá Íslandi, Noregi og Skotlandi. Þeirra
á meðal var hópur Íslendinga sem auk
ferðar um Hjaltlandseyjar, og þátttöku
í „Ullarvikunni“ (Shetland Wool
Week), fór yfir á meginland Skotlands,
til að kynna sér enn betur handverk og
aðra nýtingu ullar.
Hjaltlandseyjar voru undir
norrænum yfirráðum um langt skeið,
allt til 1492, en þá féllu þær undir
skosk yfirráð ásamt Orkneyjum
vegna greiðslu heimanmundar frá
Danakonungi til Skotakonungs. Þær
eru því nyrsti hluti Skotlands og þar
með Stóra-Bretlands. Eyjarnar sem
eru 100 að tölu, þar af 15 byggðar,
eru nokkurn veginn miðja vegu á milli
Noregs og Færeyja, aðeins um 360 km
skilja á milli til hvors lands. Norræn,
og þar með íslensk tengsl og áhrif, voru
mikil til forna. Eyjarnar eru á sögusviði
Orkneyingasögu sem íslenskir menn
rituðu á sínum tíma og enn lifa mörg
staðaheiti og önnur norræn orð þar um
slóðir, sum hrein íslenska. Við bæinn
Tingvall (Þingvöll), skammt norðan
við Leirvík, er skilti sem á stendur
„Með lögum skal land byggja“, þarna
er Papey, reyndar tvær, Sandnes og
Hvalsey, og þegar fjárbændur sleppa
hrútum í ærnar við upphaf fengitíma
nota þeir orðið „slip“, svo að dæmi
séu tekin. Allt fram á 19. öld var
norræna eða „Norn“ tungumál bæði
Orkneyja og Hjaltlandseyja og áhrifin
koma enn fram í mállýsku hinna
skosku eyjarskeggja (hjaltlenska)
þótt enska með skoskum hreim hafi
náð yfirhöndinni. Á eyjunum talar
þó fólkið að jafnaði hægar og á lægri
nótum en dæmigert skoskumælandi
fólk. Kveðskapur lifir þar góðu lífi
og er ástæða til að benda á bókina
„Hjaltlandsljóð“ með ljóðaþýðingum
Aðalsteins Ásbergs Sigurðssonar
rithöfundar sem kom út í fyrra en
þar eru ljóð eftir 12 höfunda þýdd úr
hjaltlensku og ensku (Bókaútgáfan
Dimma, ISBN 978-9935-401-19-9).
Nú búa á Hjaltlandseyjum 23.000
manns, þar af um 7.000 í Leirvík.
Þar og víðar eru mikil tengsl við
olíuiðnaðinn í Norðursjó en bæði
sjávarútvegur og landbúnaður eru þó
veigamiklar atvinnugreinar á eyjunum.
Ferðaþjónusta fer vaxandi.
Þekktir fyrir sauðfé og
nýtingar ullar
Hjaltlandseyjar eru töluvert
ólíkar Orkneyjum. Minna er um
gott ræktunarland og hálendara
er á Hjaltlandseyjum. Þó er
þar nokkur nautgriparækt og
mjólkurframleiðsla en meira
munar um sauðfjárræktina því að
úthagabeit er ágæt á lyngheiðum,
þar sem áður var mikil mótekja í
mýrum, og sums staðar er notadrjúg
fjörubeit líkt og á Orkneyjum. Það
búfé sem vekur mesta athygli
Íslendinga er Hjaltlandseyjaféð,
náskylt okkar fé, og hinn smávaxni
Hjaltlandseyjahestur. Hann minnir
vissulega á íslenska hestinn er
er þó mun smærri. Nú er hann
vinsæll barnahestur en forðum var
hann ómetanlegur sem klyfja- og
dráttarhestur við erfið skilyrði.
Einnig er til gamalt nautgripakyn
af norrænum uppruna en öll eru
þessi gömlu búfjárkyn harðger
og vel aðlöguð aðstæðum á
eyjunum. Alls eru um 300.000
kindur á Hjaltlandseyjum, að
meðtöldum lömbum (júnítölur) en
af þeim er 50.000 heimaræktað
Hjaltlandseyjafé sem gengur úti
allt árið, aðeins tekið heim að
bæjum fyrir og um burð. Hrútarnir
eru hyrndir en ærnar kollóttar, nær
undantekningarlaust. Um miðjan
október, þegar ráðstefnan fór fram
var verið að taka alla hrúta úr fénu
en þeim er sleppt aftur í byrjun
desember þannig að flest ber í maí.
Töluvert er um blendingsrækt svo
sem með Cheviot, Suffolk, Texel og
Lleyn kynjum en það fé er meira
heimavið enda ekki eins harðgert
og gengur mest á ræktuðu landi
við bæina, sem margir hverjir eru
smábýli (crofts). Mikil litafjölbreytni
er í Hjaltlandseyjafénu, hvítt, svart,
mórautt, golsótt, botnótt og flekkótt.
Ullin er að jafnaði fínni og togminni
en á íslenska fénu en okkar fé er
vænna.
Gestrisni og góðar samgöngur
Helstu flugleiðir til Hjaltlandseyja
eru um Aberdeen og Glasgow í
Skotlandi og Stavanger í Noregi.
Innan eyja eru góðar vegasamgöngur
og á milli þeirra bæði flug og ferjur.
Aðalflugvöllurinn, Sumburgh, er um
40 km frá Leirvík, skammt norðan
við suðurodda Hjaltlands sem til
forna bar hið mikilfenglega heiti
Dynrastarhöfði. Íslendingar eiga
vissulega erindi til Hjaltlandseyja.
Þar er gestrisið fólk sem deilir
með okkur hluta hins norræna
menningararfs og þangað er gott að
koma. Nánar verður sagt frá haustferð
Íslendinga um Hjaltlandseyjar í
næsta blaði.
Ólafur R. Dýrmundsson Ph.D
Bændasamtökum Íslands
ord@bondi.is
Peter Glanville, einn skipuleggjenda ráðstefnunnar og forystumaður sauðfjárbænda í lífrænum búskap á Hjaltlands-
eyjum. Auk markaðssetningar á sláturafurðum eru þeir að hasla sér völl á markaði fyrir lífrænt vottaða ull og ullar vörur.
Myndir / ÓRD
Hjaltlandseyjafé í ýmsum litum og tvær kvígur sem eru einnig af gömlum norrænum stofni. Gamall, vel uppgerður,
hlaðinn steingarður í baksýn skilur á milli býlanna.
Kótelettufélag Íslands hélt fyrsta matarfund vetrarins:
Þrír hlutu viðurkenningu fyrir vasklega framgöngu
Fyrsti kótelettufundur vetrarins
hjá Kótelettufélagi Íslands var
haldinn nú fyrir skömmu.
Á fundinn voru boðnir þrír
heiðurs menn, Svavar Pálsson
sýslu maður á Húsavík, Sigurður
Brynjúlfsson yfirlögregluþjónn á
Húsavík og Þórarinn Ingi Péturs-
son Grýtubakka, formaður
Lands sambands sauðfjárbænda.
Kótelettufélagið veitti þeim
Svavari og Sigurði viðurkenningu
fyrir vasklega framgöngu við
skipulagningu og björgun
búfjár í óveðrinu sem geisaði í
september 2012. Auk þess fengu
þeir allir staðfestingar skjal um
að þeir hefðu snætt kótelettur
með félögum í Kótelettufélagi
Íslands.
Að venju voru bornar fram
kótelettur, ís og ávextir í eftirrétt. Á
þessum fundi var margt spjallað og
spáð í ýmislegt varðandi lambakjöt,
sauðfjárræktun og markaðsmál,
„Þessi fundur var mjög
skemmtilegur og nutu menn þess
að spjalla og borða góðan mat,“
segir á síðu Kótelettufélagsins á
Facebook.
Fengu 20 kílóa sekk af gullraspi
Kótelettufélagið fer eftir ströngum
gæðastöðlum þegar kemur að vali
á hráefni, því aðeins kótelettur af
kjötskrokkum sem hafa flokkast
í E3 eða hærra uppfylla skilyrði
félagsins. Öll meðhöndlun á
kótelettunum, eldun og meðlæti
skiptir miklu máli. Kótelettunum er
velt upp úr raspi og smjörið er ekki
sparað við steikinguna. Fyrirtækið
Maxí ehf. gaf Kótelettufélaginu 20
kílóa sekk af gullraspi nú nýlega og
er kótelettunum að sjálfsögðu velt
upp úr honum. Þær eru síðan bornar
fram með kartöflum, rauðkáli,
grænum baunum og rabarbarasultu.
Kótelettukvöldin hafa verið
haldin í Heiðarbæ í Reykjahverfi
en einnig hafa félagsmenn farið og
eldað kótelettur á veitingastöðum
í sýslunni sem og í heimahúsum,
þar sem áhugasamir hafa getað
snætt kótelettur að hætti félagsins.
Félagið hefur enn ekki eldað utan
Þingeyjarsýslu en félagsmenn hafa
kynnt starfsemi utan sýslunnar í
nokkur skipti. /HA/MÞÞ
Svavar Pálsson sýslumaður Þingeyinga tekur við viðurkenningunni frá
Kótelettufélaginu. Myndir / Hermann Jónasson
Svavar, Sigurður og Þórarinn með viðurkenningarnar frá Kótelettufélaginu.