Læknablaðið - 01.08.1977, Qupperneq 43

LÆKNABLAÐIÐ
151
Gunnar H. Gunnlaugsson, læknir
MEÐFÆDD ÓSÆÐAÞRENGSLI
FYRSTU ÞRÍR UPPSKURBIRNIR Á ÍSLANDI
INNGANGUR
I október 1944 heppnaðist sænska skurð-
lækninum Crafoord,n fyrstum manna, að
nema á brott ósæðarþrenigsli (coarctation)
og tengja æðina á ný. Um svipað leyti byrj-
aði Blalock:! að lækna bláu börnin (Failots
tetralogy) með því að tengja viðbeinsslag-
æð í lungnaslagæð, en fimm árum áður
hafði barnaskurðlæknirinn Gross7 í Boston
fyrstur undirbundið opna slagpípu (patent
ductus arteriosus).
Með þessum atburðum hófst ný sókn í
skurðlækningum, sem stefndi að því marki
að finna leiðir til að lækna sem flesta
hjartasjúkdóma með uppskurði. Uppskurð-
irnir, sérstaklega við ósæðarþrengslum,
leiddu einnig fljótt til framfara í æða-
skurðlækningum almennt. Tækni batnaði
við tengingu æða (anastomosis), og árið
1948 skar Gross8 upp níu sjúklinga með
ósæðarþrengsli og ósæðargúl (aneurysm)
þar sem tekinn var alllangur bútur úr æð-
inni og bilið brúað með aðfluttri æð (aor-
tic homograft). Þar með var brautin rudd
fyrir uppskurði við ósæðargúlum yfirleitt,
og leit hófst að heppilegum varaæðum
(vascular substitutes).
Upp úr 1950 voru uppskurðir við ósæð-
arþrengslum almennt framkvæmdir á stór-
um sjúkrahúsum á vesturlöndum. Upp-
skurðurinn var þá orðinn „klassik“ og
skurðtækni hefur í aðalatriðum ekki
breytzt síðan. Þannig voru aðgerðir við
ósæðarþrengslum komnar á fastan grund-
völl löngu áður en hjarta-lungna vélin kom
til sögunnar, en notkun vélarinnar varð
ekki almenn fyrr en á árunum 1955—1960.
Hér á eftir verður stuttlega lýst þremur
fyrstu uppskurðunum við meðfæddum ós-
æðarþrengslum, sem gerðir voru á Islandi,
en þeir voru framkvæmdir á Borgarspítal-
anum á tímabilinu 20.7. 1971 til 6.11. 1973.
Þessu næst verða rifjuð upp og rædd nokk-
ur atriði varðandi þennan áhugaverða og
sérstæða kvilla.
SJÚKRASÖGUR
1. 17 ára menntaskólapiltur var lagður
inn á Borgarspítalann þann 15.7. 1971. Ós-
æðariþrengsli höfðu uppgötvazt haustið áð-
ur, er hann lá á spítalanum vegna háls-
kirtlatöku. Hjartaþræðing var gerð á
Landspítalanum í apríl 1971. Vitað var að
systir sjúklingsins hafði meiri háttar með-
fæddan hjartagalla.
Sjúklingurinn var einkennalítill en
kvaðst þó þreytast fljótt og fá verki í fæt-
ur við áreymslu. Hann var hraustlegur út-
lits og þrekvaxinn. Bláæðaþrýstingur var
eðlilegur. Blóðþrýstingur mældist 230/90 í
báðum handleggjum. Augnbotnar voru
eðlilegir. Broddsláttur var aukinn og
fannst 3 sm. utan við miðviðbeinslínu í 5.
rifjabili. Yfir öllu hjartanu (precordium)
heyrðist 3. gráðu (%) blásandi óhljóð
(systolic murmur), hæst við vinstri bringu-
beinsbrún, og einnig heyrðist það á baki.
Púlsar voru þreifanlegir á brjóstkassa og
þytur (thrill) yfir æðum, einkum undir
höndum og á baki. Fætur voru kaldir með
bláleitum blæ (peripher cyanosis). Púlsar
fundust naumlega í nárum en alls ekki á
fótum.
A hjartalínuriti sást ofvöxtur (hyper-
trophy) á vinstra slegli (ventricle) og
hjartamynd sýndi stækkun á vinstra slegli
og átur úr rifjum. Hjartarúmmál mældist
580 ml./m- líkamsyfirborðs (mynd 3). Við
hjartaþræðingu voru þrýstingur og súrefn-
ismælingar eðlilegar í hægra helmingi
hjartans, en háþrýstingur mældist vinstra
megin.
Ósæðarmynd (aortography) sýndi mikil
þrengsli 2 sm. neðan við vinstri viðbeins-
slagæð og talsverða víkkun á æðinni þar
fyrir neðan (poststenotic dilatation), þann-