Dagblaðið Vísir - DV - 23.02.2007, Blaðsíða 14

Valgerður Stefánsdóttir er forstöðu-
maður Samskiptamiðstöðvar heyrn-
arlausra og heyrnarskertra. Þegar
hún hóf störf sem kennari við Heyrn-
leysingjaskólann fyrir þrjátíu árum
hafði hún aldrei hitt heyrnarlausa
manneskju og hafði ekki hugmynd
um að nokkuð væri til sem héti tákn-
mál.
„Þegar ég útskrifaðist úr Kenn-
araháskólanum sótti ég um vinnu
á fimm stöðum, þeirra á meðal í
Heyrnleysingjaskólanum en ég
hafði aldrei hitt heyrnarlausa mann-
eskju þegar ég byrjaði að kenna við
skólann,“ segir Valgerður um fyrstu
kynni sín af starfinu. „Ég kunni að
sjálfsögðu ekki táknmál og vissi
heldur ekki að það væri til. Ekkert
okkar sem kenndi við skólann gerði
sér grein fyrir því að til væri tákn-
mál. Heyrnarlaust fólk gerði það
heldur ekki, geri ég ráð fyrir. Það tal-
aði táknmál sín á milli en það var
samt ekki meðvitað um að táknmál
væri mál.“
En þessi heimur heillaði Valgerði
og hún kenndi við Heyrnleysingja-
skólann fram til ársins 1989.
„Það var mjög erfitt að vera kenn-
ari heyrnleysingja á þessum tím-
um,“ segir Valgerður. „Okkur nýju
kennurunum var sagt að við ættum
að kenna nemendunum íslensku;
námsgreinarnar væru ekki mark-
mið í sjálfu sér heldur íslenskan.
Þegar börnin hefðu náð læsi og lært
að lesa af vörum gætu þau lært allt
annað. Þetta var trú manna á þess-
um tíma en nú vitum við að þessi
leið er ekki fær. Þessi kennsluaðferð
sem kölluð er „oralismi“ leiddi til
þess að heyrnarlaust fólk fékk ekki
menntun og útskrifaðist úr skólan-
um með að meðaltali lestrargetu á
við 8 ára barn.“
Alhliða ruglingur
Að sögn Valgerðar
dró smám saman úr
áherslunni á kennslu
talmálsins.
„Tákn fóru að
bætast inn og
það tímabil
er kennt
við al-
hliða
boðskipti.
Þá var leyft
að nota tákn
og bendingar og all-
ar þær aðferðir sem
gátu orðið til þess
að ná skilningi.
Þessi aðferð heit-
ir á ensku „Total
Communication“ en er kölluð af
táknmálstalandi fólki „Total Con-
fusion“ eða alhliða ruglingur. Fólk
sem talar táknmál lítur á þessa að-
ferð sem niðurlægingu við málið sitt
og skilur mjög illa samskipti sem
fara fram með þessari aðferð. Síðan
jókst áherslan á táknmál í skólanum
eftir 1985 og upp úr 1990 var farið að
tala um tvítyngi þar sem kennslu-
málið er táknmál og ritmálið er ís-
lenska. Markmiðið var að börnin
lærðu bæði málin vel.“
Viðhorf Valgerðar til táknmáls
segir hún hafa breyst þegar haldin
var norræn menningarhátíð heyrn-
arlausra á Íslandi árið 1986.
„Við undirbúning hátíðarinn-
ar var Félagi heyrnarlausra bent á
að það þyrfti að hafa íslenska tákn-
málstúlka á hátíðinni. Félagið safn-
aði þá saman tíu manns sem þeim
fannst kunna mest í táknmáli og
boðaði til fundar í félaginu. Þangað
mættu foreldrar, prestur, vinir, syst-
kini og börn heyrnarlausra og svo
vorum við tvær úr hópi kennara úr
Heyrnleysingjaskólanum. Á fund-
inum var okkur sagt að við værum
boðuð þangað til að læra að verða
táknmálstúlkar. Við tókum þessu
öll og mættum í félagið tvisvar í viku
til þess að læra táknmál. Svo vor-
um við fjórar sem héldum áfram og
æfðum okkur allan júnímánuð í að
túlka en hátíðin var fyrstu dagana í
júlí 1986.“
Nemendur kenndu kennurum
sínum
Túlkanámskeiðin voru haldin
á kvöldin og um helgar. Kennarar
kennaranna voru nemendur þeirra
úr Heyrnleysingjaskólanum, fjögur
ungmenni.
„Þau kenndu okkur glósulista og
æfðu okkur í hlutverkaleikjum og
þýðingum en þau voru aldrei ánægð
með frammistöðu okkar,“ segir hún
hlæjandi. „Það var alltaf eitthvað
vitlaust. Enginn vissi hvað það
var. Nú í dag vitum við að
við notuðum málfræði ís-
lenskunnar þegar við tjáð-
um okkur. Ekkert okkar
var meðvitað um málfræði
táknmálsins. Þau notuðu
hana að sjálfsögðu
rétt en kunnu
ekki okkar
málfræði.
Við kunn-
um íslenska
málfræði en
ekki málfræði
táknmálsins.“
Valgerður grein-
ir frá því brosandi
að haldin hafi verið
nokkurs konar frum-
sýning á nýju túlkun-
um á sviði Þjóðleikhússins á opn-
unarhátíð menningarhátíðar 4. júlí
árið 1986.
„Heyrnarlausir Íslendingar sátu
stoltir úti í sal og horfðu á okkur,
fyrstu íslensku táknmálstúlkana. En
ekki veit ég nú hversu skiljanlegar
við vorum!“
Frá þessari stundu fóru kennar-
arnir tveir að lesa sér til um mál-
fræði táknmáls og báru hana saman
við íslenska táknmálið ásamt tveim-
ur „túlkakennurum“.
„Við reyndum að átta okkur á
reglum málsins með því að vinna
með nemendum okkar, sem þá voru
komnir í framhaldsdeild skólans. Í
framhaldi af því fórum við að túlka
fyrir heyrnarlausa í framhaldsskól-
um og fórum svo að kenna öðrum
það sem við fundum út í samvinnu
við nemendur okkar.“
Valgerður segir að þau hafi fljót-
lega gert sér grein fyrir að til að
vinna að rannsóknum, kennslu og
túlkaþjónustu, yrði að koma á fót
sérstakri stofnun.
„Þá byrjaði baráttan fyrir Sam-
skiptamiðstöð heyrnarlausra,“ seg-
ir Valgerður. „Júlía Hreinsdóttir var
nemandi í bekknum sem ég byrj-
aði að kenna þegar ég hóf störf við
Heyrnleysingjaskólann. Hún var
einn af kennurunum í túlkanáminu
í Félagi heyrnarlausra og veturinn
1988-1989 var hún í Þroskaþjálfa-
skólanum og ég túlkaði fyrir hana.
Þar studdi okkur dyggilega í að berj-
ast fyrir stofnun Samskiptamið-
stöðvar, auk Félags heyrnarlausra,
Bryndís Víglundsdóttir skólastjóri.“
Valgerður segir alla geta lært
táknmál eins og önnur mál. Það taki
þó tíma og þjálfun.
„Táknmál er mál sem myndað er
með hreyfingum handa, höfuðs og
líkama, með svipbrigðum, munn-
og augnhreyfingum. Handformin
mynda hljóðkerfi málsins og táknin
eru orðaforðinn. Þau eru sett sam-
an á ákveðinn hátt og táknaröðin,
hreyfingarnar og svipbrigði andlits-
ins lúta ákveðnum reglum sem eru
málfræði og setningafræði málsins.
Röð tákna í setningu er ólík þeirri
orðaröð sem við eigum að venjast
í íslensku. Ef við röðum táknunum
upp eftir íslenskri málfræði, eins
og við gerðum þegar við vorum að
byrja að túlka, verður setningin mál-
fræðilega röng og það leiðir iðulega
til misskilnings. Táknmál er ann-
að mál sem lýtur öðrum málfræði-
legum lögmálum en íslenskan. Það
væri vissulega mjög jákvætt ef al-
menningur kynni táknmál, en fyrst
og fremst er þó mikilvægt að heyrn-
arlaust fólk hafi óhindraðan aðgang
að táknmálstúlkaþjónustu.“
Þegar Valgerður Stefánsdóttir hóf störf
sem kennari við Heyrnleysingjaskólann
hafði hún aldrei hitt heyrnarlausa mann-
eskju. Kennsluaðferðin sem þá tíðkaðist
leiddi til þess að heyrnarlaust fólk fékk
ekki menntun og útskrifaðist úr skólan-
um, 16–18 ára, með lestrargetu á við átta
ára börn.
Heimur
Heyrnarlausra
„Lærðum mest af
nemendum okkar“
Hljóður og einangraður Heimur
ANNA KriStiNe
blaðamaður skrifar: annakristine@dv.is
Valgerður Stefánsdóttir
„Okkurvarsagtaðkenna
nemendunumíslensku;
námsgreinarnarværuekki
markmiðísjálfusér,“segir
ValgerðurStefánsdóttir,
forstöðumaðurSamskipta-
stofnunarheyrnarlausraog
heyrnarskertra,umfyrstuár
sínsemkennarivið
Heyrnleysingjaskólann.
föStudagur23.febrúar200714 Helgarblað DV