Dagblaðið Vísir - DV - 23.02.2007, Blaðsíða 15

„Það er ólýsanleg kvöl að skilj-
ast við barnið sitt,“ segir Valdís Ingi-
björg Jónsdóttir, heyrnar- og tal-
meinafræðingur á Akureyri, sem
brást þannig við lögum um skóla-
skyldu fjögurra ára heyrnarlausra
barna að hún aflaði sér réttinda sem
heyrnleysingjakennari.
„Þegar ég eignaðist dóttur mína
var ég sem betur fer aðeins búin að
kynnast heimi heyrnarlausra. Það
kom til vegna þess að þegar ég var
við nám í Kennaraskólanum kom
Brandur, skólastjóri Heyrnleysingja-
skólans, og auglýsti eftir sjálfboða-
liðum því þá voru að hellast inn í
skólann börnin úr rauðu hunda far-
aldrinum sem geisaði árið 1964. Það
sárvantaði því kennara við Heyrn-
leysingjaskólann og því betra að fá
kennaranema en engan til að kenna
börnunum.”
Það er ekki skrýtið að maður fái
oft á tilfinninguna að lífið búi mann
undir það sem koma skal. Ári síðar
eignaðist Valdís dóttur sína Önnu;
heilbrigt barn að áliti lækna og
hjúkrunarfólks sem fundu ekki að
barnið hafði fæðst heyrnarlaust.
„Ég fór með heilbrigt barn heim
af fæðingardeildinni og það var ekki
fyrr en níu mánuðum síðar að ég
uppgötvaði sjálf að hún var heyrnar-
laus,“ segir Valdís. „Eftir að ég hafði
yfirstigið áfallið sem ég fékk við þá
uppgötvun sagði ég við sjálfa mig:
Hugsaðu um hvað Anna mun geta
gert í framtíðinni, ekki hugsa um
hvað hún mun ekki geta og hvers
hún fer á mis.“
Heyrnarlaus börn læra að lesa
í aðstæður
Valdís og Anna notuðu bending-
ar í samskiptum sínum.
„Ég var hins vegar svo vitlaus á
þessum tíma að ég hélt eins og aðr-
ir að það væri hægt að kenna henni
að tala með því að kenna henni
að mynda talhljóð og lesa af vör-
um. Vissulega lærði hún sumt, en
hvernig á til dæmis heyrnarlaus
manneskja að lesa mun á orðunum
„banna“ og „panna“ af vörum – hvað
þá að geta sagt þessi orð? Til þess að
tala rétt þarftu að heyra til sjálfrar
þín. Sem betur fer er Anna afburða-
vel gefin og heyrnarlaus börn læra
líka að lesa í aðstæður.
Við náðum að stilla okkur inn
á hvor aðra og þegar maður deil-
ir tilverunni með öðrum þá lærir
maður að skilja hver annan jafnvel
án orða. Þetta þekkist líka hjá þeim
sem heyra.“
Hvernig tókstu því að heyrnar-
laus börn væru gerð skólaskyld frá
fjögurra ára aldri?
„Ég brást þannig við að það skyldi
aldrei verða að ég sendi frá mér
barnið mitt svona ungt enda búin
að heyra hryllilegar sögur af líðan
barna sem höfðu verið send svona
ung í heimavist Heyrnleysingjaskól-
ans þar sem þau grétu úr sér augun.
Lausnin varð sú að fjölskyldan tók
sig upp og ég aflaði mér menntun-
ar í Danmörku sem heyrnleysingja-
kennari. Þannig gat ég haldið Önnu
heima þar til hún varð níu ára.“
Ein uppi við vegg í frímínútum
Valdís kenndi dóttur sinni að
lesa, reikna og skrifa og þjálfaði tal-
hljóðin hjá henni.
„Á þeim tíma kenndi ég við sér-
deild og hafði Önnu í henni. Áður
hafði ég prófað að hafa hana einn
vetur í almennri deild, en það gekk
ekki. Hún var utangátta og varð
það reyndar líka í sérdeildinni því
hún gat ekki átt nein tjáskipti við
hin börnin. Ég hafði ætlað mér að
hjálpa henni í gegnum almenna
skólakerfið en þegar hún var far-
in að standa ein uppi við vegg í frí-
mínútum og fylgjast með krökkun-
um í leik uppgötvaði ég að þótt ég
gæti kennt henni gat ég ekki búið til
félaga handa henni. Þá var kominn
tími á að senda hana suður.“
Anna var níu ára þegar hún fór
að heiman í fyrsta sinn. Valdís seg-
ir það hafa verið gert afar varlega og
með skilyrðum.
„Skilyrðin voru þau að hún fengi
að fara heim minnst einu sinni í
mánuði yfir helgi, svo lengi sem hún
vildi. Mér er minnisstætt eitt sinn
þegar ég var að fara heim til Akur-
eyrar. Anna sat við gluggann í rút-
unni og andlit hennar speglaðist
í rúðunni. Ég sá að tárin láku nið-
ur vangana, svo ég spurði hvort hún
vildi ekki koma heim og ég skyldi
reyna að læra táknmál til að geta
hjálpað henni. Þá sneri hún sér að
mér, brosti í gegnum tárin og sagði:
“Nei, mamma, þetta verður allt í
lagi.” Henni var svo mikils virði að
vera með sínum líkum.“
Getur þú lýst hvaða tilfinningar
bjuggu innra með þér þegar þú skild-
ir hana eftir í fyrsta sinn?
„Tilfinningar móður að skilja
við barnið sitt held ég að hver geti
svarað fyrir fyrir sig. Það er ólýsan-
leg kvöl. Hins vegar var vel að Önnu
búið á heimavistinni. Fólk gerði eins
vel og það gat, en kunni bara ekki
nægilega mikið fyrir sér í táknmáli
til að geta átt veruleg tjáskipti við
börnin,
að minnsta kosti ekki eins og við
getum átt við okkar heyrandi börn.
Það er kannski þess vegna sem kyn-
ferðisleg misnotkun átti sér stað af
því að enginn gat skilið hvað börn-
unum fór á milli þegar þau töluðu
táknmál sín á millum.“
Forheimskir, menntaðir menn
Heldur þú að það hefði orðið
börnunum til meira gagns að þurfa
ekki að fara frá foreldrum sínum?
„Já, því ég er fullviss um að þessi
gjörningur, þessi lagasetning, hafi
skaðað þessa einstaklinga fyrir lífs-
tíð. Að setja skólaskyldulög á fjög-
urra ára börn og slíta þau frá for-
eldrum, sem gátu ekki skýrt fyrir
þeim hvers vegna þau urðu að fara.
Þessi lög voru forheimska mennt-
aðra manna. Hvort sem barn heyr-
ir eða ekki, þá þolir það ekki að vera
slitið frá foreldrum sínum svo ungt
og það á hver heilvita maður að sjá
og vita.“
Hvað finnst þér mest gagnrýni-
vert í því hvernig samfélagið kemur
fram við heyrnarskerta og heyrnar-
lausa?
„Það er það skilningsleysi að sjá
ekki að táknmál er mál sem lýtur öll-
um reglum talmáls.
Fólk hélt að það gæti talað tákn-
mál með því að nota einhver tákn...
Það er svona svipað því og að ég færi
að tala mál sem ég kann ekkert í
með því einu að fletta upp einhverj-
um orðum í orðabók. Ég veit það í
dag að með því að kunna ekki tákn-
mál kom ég ekki fræðslu við hæfi inn
í vel greindan heyrnarlausan ein-
stakling. Þar með rændi ég viðkom-
andi þeirri menntun sem hæfði hans
greind. Þetta er beiskur sannleikur.“
En hvað má betur fara í málefn-
um heyrnarlausra og hvernig breyt-
um við því?
„Við verðum að greiða leið heyrn-
arlausra að samfélagi okkar hinna.
Það verður einungis gert með því að
lögvernda táknmálið og gera túlka-
þjónustu öfluga. Dóttir mín getur til
dæmis ekki farið til læknis öðruvísi
en að vera með túlk. Nýlega lenti
hún í því að henni stóð til boða að
hækka í launum með að sækja nám-
skeið í slysavörnum. Hún fékk eng-
an túlk og þar með fór það tækifæri,“
segir Valdís, sem segist aldrei ætla
að hætta baráttu sinni fyrir bættum
hag heyrnarlausra.
DV Helgarblað föstudagur 23. febrúar 2007 15
hljóður og einangraður heimur
Framhald á
næstu síðu
Móðir heyrnleysingja:
Við þurftum engin orð
Valdís Ingibjörg Jónsdóttir,
heyrnar- og talmeinafræðingur
„Ég veit það í dag að með því að kunna
ekki táknmál kom ég ekki fræðslu við
hæfi inn í vel greindan heyrnarlausan
einstakling. Þar með rændi ég
viðkomandi þeirri menntun sem hæfði
hans greind. Þetta er beiskur sannleik-
ur.“
„Ég brást þannig við að það skyldi aldrei verða að ég sendi
frá mér barnið mitt svona ungt enda búin að heyra hrylli-
legar sögur af líðan barna sem höfðu verið send svona ung
í heimavist Heyrnleysingjaskólans þar sem þau grétu úr sér
augun. Lausnin varð sú að fjölskyldan tók sig upp og ég afl-
aði mér menntunar í Danmörku sem heyrnleysingjakennari.
Þannig gat ég haldið henni heima þar til hún varð níu ára.“