Dagblaðið Vísir - DV - 23.02.2007, Blaðsíða 16

Júlía G. Sveinsdóttir og tvíbura-
bróðir hennar fæddust heyrnar-
laus árið 1964. Fjölskyldan fluttist
til Reykjavíkur og því gátu systkin-
in dvalið heima meðan þau sóttu
kennslu við Heyrnleysingjaskól-
ann. Júlía er fagstjóri í táknmáli við
Samskiptamiðstöð heyrnarlausra.
Hún er einnig menntaður kennari
og þroskaþjálfi og er í meistara-
námi í uppeldis- og menntunar-
fræði við Háskóla Íslands.
„Það hefur margt breyst á síð-
astliðnum árum og áratugum,
en engu að síður er margt óunn-
ið,“ segir Júlía. „Flestir viðurkenna
núna að táknmál er mál, en það
þarf að viðurkenna það með laga-
setningu. Túlkaþjónusta hefur
breytt miklu. Með túlkaþjónustu
getum við átt samskipti við heyr-
andi fólk eins og ég við þig núna.
Takmarkaður aðgangur að túlka-
þjónustu er hins vegar hindrun
og það eru fyrst og fremst pening-
ar sem ráða því. Heyrnarlaust fólk
hefur nú aukinn aðgang að fram-
haldsnámi sem ekki var áður en
það þýðir einfaldlega að við get-
um aflað okkur menntunar og
unnið önnur störf en sjómennsku
og saumaskap, sem lengi vel voru
einu störfin sem heyrnarlausum
buðust. Nú er hugmyndafræði í
kennslu heyrnarlausra tvítyngi sem
þýðir að táknmálið er kennslumál
og íslenskan er ritmál. Svo er líka
notaður túlkur í kennslunni.“
Börnin misstu tengingu við
fjölskyldu sína
Júlía bendir enn fremur á nýja
tækni, heyrnartæki sem grædd eru
inn í höfuð barna.
„Sú tækni gefur þeim einhvers
konar heyrn sem hjálpar til við að
læra íslensku. Vonandi fá þau að
læra vel bæði málin og geta valið
hvort málið þau nota við mismun-
andi aðstæður.“
Að mati Júlíu hafði það skaðleg
áhrif á börn að vera tekin frá for-
eldrum sínum fjögurra ára að aldri
og búið til nýtt heimili á heimavist.
„Auðvitað hafði það slæm
áhrif,“ segir hún. „Þau höfðu lítil
samskipti áður en þau voru tekin
en með flutningi af heimilinu var
algjörlega skorið á samskiptin5 við
foreldrana og fjöl-
skylduna. Þetta
olli
miklu
ör-
yggis-
leysi hjá börnunum og þau misstu
tengingu við fjölskyldu sína. Fæst-
ir þekkja foreldra sína vel. Aðr-
ir heyrnarlausir urðu fjölskylda
þeirra, enda segjast þau flest eiga
tvær fjölskyldur, „döff“ fjölskyld-
una og blóðfjölskylduna.“
Bækurnar notaðar ár
eftir ár...
Við forvitnumst betur um
hvernig heyrnarlausum var kennt
á árum áður.
„Aðaláherslan var lögð á að lesa
af vörum. Það voru fáir nemendur
í bekk eða að meðaltali fjórir. Við
sátum í hálfhring og kennarinn
talaði með skýrum munnhreyf-
ingum. Hann reyndi að tala skýrt
og einfalt mál og endurtók oft.
Kannski náði einn nemandi inni-
haldinu og þá einbeitti hann sér að
næsta en stundum gátu nemendur
túlkað til hinna það sem kennarinn
hafði sagt. Allt var á mjög einföld-
uðu máli. Við fengum ekki bækur í
hendurnar heldur sátu kennararn-
ir eftir kennslu og einfölduðu efni
bókanna yfir á mjög takmarkað
mál. Þeir unnu mikið en því mið-
ur fengum við mjög takmarkað ís-
lenskt mál út úr þessu. Ef við feng-
um bækur, þá voru þær notaðar
ár eftir ár og voru ætlaðar yngstu
bekkjunum. Ég lék mér við önn-
ur heyrnarlaus börn og við lékum
okkur eins og heyrandi börn nema
að við töluðum saman á táknmáli.“
Vissum ekki hvað
misnotkun var
Í ljósi nýjustu upplýsinga um
kynferðislega misnotkun á heyrn-
arlausum, telur þú að þau börn
hafi reynt að vekja athygli á því á
sinn hátt?
„Já, ég veit um nokkur dæmi
um slíkt. Ég man eftir einum dreng
sem reyndi að segja frá því að hon-
um hefði verið nauðgað en eng-
inn skildi hann. Við vissum ekki
hvað misnotkun var og höfðum
engan aðgang að neinni umræðu
um hvað mátti og hvað mátti ekki.
Hann fékk bara klapp á kollinn og
gafst upp á að reyna að segja frá og
fór með það. Enn fremur veit ég
það frá konu sem var tíu ára þeg-
ar hún sá tvo einstaklinga gera
eitthvað sem hún segist hafa vit-
að að var rangt. Hún fór til fullorð-
ins starfsmanns og sagði honum
frá. Hann spurði hana bara hvaða
vitleysa þetta væri í henni. Hún fór
inn í herbergið sitt á heimavistinni
og leið mjög illa. Síðar var þessi
kona sjálf misnotuð og enn þann
dag í dag treystir hún sér ekki til
að stíga fram, segja sögu sína og fá
hjálp. Það er margt hræðilegt sem
ég hef heyrt og mér kom því um-
ræðan um misnotkun á heyrnar-
lausum ekki á óvart. Lítill dreng-
ur úti á landi varð fyrir hroðalegri
nauðgun og gerandinn reyndi að
drekkja honum. Það varð honum
til lífs að einhver heyrði ópin. Þessi
maður hefur líka geymt söguna
með sjálfum sér og aðeins sagt ör-
fáum sem hann treystir frá þessu.
Það er gríðarlega sárt að horfa upp
á fólk sem hefur þjáðst áratugum
saman.“
föstudagur 23. febrúar 200716 Helgarblað DV
Ný tækNi gefur voN
Heimur
HeyrNarlausra
Með lögum númer 13
frá 1962 var lögleidd
kennsluskylda fjögurra
ára barna sem voru
heyrnarlaus eða heyrnar-
lítil. Sumir ganga svo langt
að kalla þessa lagasetningu
„glæp“, því flestum barnanna
var gert að dvelja á heimavist
Heyrnleysingjaskólans og voru
þar með svipt rétti sínum til að
alast upp við eðlilegt heimilislíf
með foreldrum sínum og syst-
kinum. Börnin höfðu lítil samskipti
við fjölskylduna og það olli hjá þeim
öryggisleysi sem þau hafa mörg hver
glímt við fram á fullorðinsár.For-
eldrar þurftu meðal annars að grípa
til þess ráðs að skilja barn sitt eftir
á heimavistinni, án þess að kveðja
það. Hvernig útskýrir foreldri fyrir
fjögurra ára heyrnarlausu barni að
það sé „farið að heiman“? Í ljósi nýrra
upplýsinga um misnotkun á heyrn-
arlausum börnum hefur almenningi
orðið ljóst hversu þýðingarmikið það
er að táknmál verði viðurkennt sem
mál; að sem flestir geti skilið heyrn-
arlausa og talað við þau á þeirra máli.
Kennurum við Heyrnleysingjaskólann
seint á áttunda áratugnum var gert
að kenna börnunum fyrst og fremst
íslensku; aðrar námsgreinar væru
ekki markmið í sjálfu sér. Sú kennslu-
aðferð leiddi til þess að heyrnarlaust
fólk fékk ekki menntun og útskrif-
aðist 16-18 ára með lestrargetu á við
átta ára börn. Fyrstu táknmálstúlk-
ar þjóðarinnar voru „frumsýndir“
á sviði Þjóðleikhússins árið 1986 á
norrænni menningarhátíð heyrnar-
lausra. Táknmálstúlkarnir voru kenn-
arar sem fengu bestu kennsluna frá
heyrnarlausum nemendum sínum.
Á vefsíðunni www.valdis.muna.is er
áskorun til stjórnvalda að viðurkenna
táknmál sem opinbert mál á Íslandi
við hlið íslensku og að styðja aðgerðir
félags heyrnarlausra til þess að koma
félagsmönnum til hjálpar. Um sextán
hundruð manns höfðu skrifað undir
áskorunina þegar DV fór í prentun.
Hámenntuð þrátt fyrir heyrnarleysið
Júlía g. sveinsdóttir er kennari og
þroskaþjálfi og stundar meistaranám í
uppeldis- og menntunarfræði, auk þess
sem hún er fagstjóri í táknmáli hjá
samskiptamiðstöð heyrnarlausra.
„Þau höfðu lítil samskipti áður en þau voru tek-
in en með flutningi af heimilinu var algjörlega
skorið á samskiptin við foreldrana og fjölskyld-
una. Þetta olli miklu öryggisleysi hjá börnun-
um og þau misstu tengingu við fjölskyldu sína.
Fæstir þekkja foreldra sína vel.“