Læknablaðið - 15.04.1987, Blaðsíða 7

LÆKNABLAÐIÐ
115
Af þeim sem leggjast inn á gjörgæsludeild eru
tiltölulega færri sem koma á fyrsta
klukkutímanum, en fleiri sem koma eftir að
sólarhringur er liðinn. Þetta er hugsanlega vegna
alvarlegra slasaðra sjúklinga sem koma utan af
landi.
Rannsóknir. Heilaæðamyndatökur voru alls 178
af 151 einstaklingi (42% af 425). Sjötíu og níu
höfuðaðgerðir (af 221 = 36%) á 65 einstaklingum
voru gerðar án æðamyndatöku, þar af allmörg
innkýld brot. Sextíu og ein æðamyndataka leiddi
ekki til aðgerðar (34%).
Á þessum árum (1973-1980) voru
heilaæðamyndatökur, auk röntgenmynda af
höfði aðalrannsókn okkar á slösuðu fólki og sú
eina sem til greina kom að gera, ef grunur var um
aukinn þrýsting í höfði vegna heilamars og
blæðingar. Hér var og er um talsvert viðamikla
rannsókn að ræða, bæði hvað snertir mannafla
og tíma. Því var reynt að gera hana ekki nema
algjöra nauðsyn bæri til. Hefði sjúklingurinn ekki
greinileg einkenni var hann hafður í eftirliti og
rannsókn gerð ef og þegar frekari einkenni komu
í ljós. Þetta reyndi mjög á árvekni
hjúkrunarfræðinga og lækna. Þessi bið gat
auðvitað einnig reynst sjúklingnum hættuleg. Slík
einkenni gátu komið í ljós á nóttu sem degi og
eftir það gat sjúklingnum versnað mjög hratt.
Jákvæð afstaða og snör viðbrögð alls starfsfólks
og þá sérstaklega á gjörgæsludeild, röntgendeild
og skurðstofu gerði það að verkum, að oftast nær
fór þetta þó vel. Auðvitað er ákjósanlegast að
rannsaka sjúklinginn strax við komu m.t.t.
aukins þrýstings í höfði, ef nokkur grunur er um
slíkt, og gera síðan þá aðgerð sem þarf. Þetta var
hægt með tilkomu tölvusneiðmyndatækis á
spítalann árið 1982. Hér er um tiltölulega
meinlausa og hraðvirka rannsókn að ræða, sem
unnt er að koma við í miklu fleiri tilfellum en
æðamyndatöku og miklu fyrr. Enda fór svo að
með tækinu breyttist þetta allt mjög til hins betra
og þætti nú annað ekki boðlegt lengur.
Meðvitundarstig. Segja má að
meðvitundarástand sjúklings sé einn helsti
mælikvarðinn á það hversu miklum erfiðleikum
sé að mæta og hverjar batahorfur séu. Hér er því
um gífurlega þýðingarmikið einkenni að ræða,
jafnvel eins þýðingarmikið og einstakar tegundir
höfuðáverka, a.m.k. þar sem hægt er að koma
við tafarlausri og bestu rannsókn og meðferð.
Af 425 sjúklingum var 351 í dvala (semi-coma)
eða betra ástandi, en 45 voru í dái (coma) og 29 í
dauðadái (deep coma), tafla III.
Athyglisvert er að hugleiða orsök slyssins annars
vegar og ástand sjúklingsins hins vegar. Þá kemur
í Ijós að í dvala (semi-coma) eða betra ástandi er
nokkuð jafnstór hópur sjúklinga úr
umferðarslysum og eftir fall. í dái (coma) eða
dauðadái (deep coma) eru mun fleiri úr
umferðarslysum, sem enn bendir til alvarleika
þeirra. Skotáverkar skiptast í tvo álíka stóra hópa
hvað þetta snertir og er það betra en maður átti
von á. í flokkunum högg og árás er mjög lélegt
meðvitundarástand hins vegar sjaldgæft.
Meðvitundarástand er oft flokkað í fimm flokka.
Er sú aðferð notuð hér, í meginatriðum
samkvæmt svokölluðum »Grady’s coma scale«
en jafnframt tekið mið af svokölluðum »GIasgow
coma scale« og þeir samræmdir (4-11), samanber
meðfylgjandi lista. Rétt er að benda á það, að
með meðvitundarstigi er bæði átt við
meðvitundarástand sjúklings, hvernig hann
hreyfir sig eða bregst við utanaðkomandi áreiti,
svo og hvort hann er með misvíð eða ljósstíf
ljósop. Þarna eru því ýmis atriði, sem benda til
heilaskemmdar og/eða aukins þrýstings í höfði til
viðbótar við eiginlegt »vökuástand«.
Mjög hefur verið á reiki hér á landi hvernig
læknar og aðrir nota orðin meðvitundarleysi,
dvala, dá og dauðadá. Hér mun lagt til að menn
styðjist við skilgreiningu á meðvitundarástandi í
listanum, en haldi sig að öðru leyti við
greinargóða lýsingu á íslensku.
Áverkar. Að nokkru leyti voru sjúklingar lagðir
inn á gjörgæsludeild af varúðarástæðum og þótt
oft liti hálfilla út í fyrstu reyndist aðeins um
helmingur þeirra hafa fengið meiri háttar
heilaáverka.
Table III. Serious head injuries. Admissions to the
ICU, City Hospital, Reykjavik, Icetand, 1973-1980.
By causes and stage of consciousness on admission.
Stage of consciousness
Awake,
somnolent or Semi- Deep
Causes stuporous coma Coma coma All
Falls....... 89 42 15 7 153
Traffic
accidents .96 48 25 15 184
Accidental
blows .... 19 3 - 2 24
Assaults.... 10 1 1 - 12
Sport....... 5 - 1 - 6
Gunshots... 5 2 15 13
Riding...... 10 3 1 0 14
Others...... 15 3 1 - 19
Total 249 102 45 29 425