Læknablaðið - 15.04.1987, Blaðsíða 27

LÆKNABLAÐIÐ
131
26). Lækningalegt gildi blóðræktunar hvað
varðar meðferð virðist sömuleiðis takmarkað þar
sem sannreynt er að orsakavaldur bráðrar
speldisbólgu meðal barna er nánast
undantekningalaust HiB. (3-5). Klóramfenikól
hlýtur að teljast kjörlyf í upphafi meðferðar,
þrátt fyrir sínar alvarlegu en mjög svo sjaldgæfu
aukaverkanir (4, 16, 27). Á síðustu árum hefir
tíðni HiB ónæmum fyrir ampisillín farið vaxandi
s.s. kunnugt er. Bandarísku barnalæknasamtökin
(AAP) mæla af þeim ástæðum með því að notast
sé við sýklalyf með viðurkenndri virkni við
meðferð barna með alvarlega sýkingu, staðfesta
eða grunaða, af völdum HiB, s.s. blóðeitrun,
heilahimnubólgu, speldisbólgu og húðnetjubólgu.
Hefir því verið lagt til að meðferð væri hafin með
klóramfenikól ásamt ampisillín eða penisillín
(28).
Pípusetning barns með verulegan bólguþrota í
efri hluta barkakýlis getur verið miklum
erfiðleikum háð. Enda þótt pípusetning hafi
tekist í öllum þeim 65 tilfellum sem hér er lýst þá
er ávallt sú hætta yfirvofandi að pípusetning
mistakist, t.d. vegna raddbandakrampa (29).
Er því mikilvægt að fullur viðbúnaður sé til
barkaskoðunar með stífri barka- eða berknasjá
og barkaskurðar til að tryggja barninu opinn
öndunarveg ef pípusetning mistekst (12, 17, 20).
Flest lágu börnin með pípu um barkamynni í tvö
dægur, sem er í samræmi við niðurstöður annarra
(4, 9, 16, 18). Því hefir verið haldið fram að
pípusetning í 9-12 klukkustundir væri nægilega
langur tími fyrir meirihluta sjúklinga með
speldisbólgu (30). Mætti með því að stytta
pípusetningartíma draga úr ýmsum þeim
vandkvæðum sem fylgja pípusetningu:
Pípustíflun, óþol sjúklings vegna pípunnar,
gróðrarvefsmyndun í barkakýli, sem og tíðni
síðkominna fylgikvilla s.s. þrengsla neðan
raddglufu (30, 31).
Fylgikvillum bráðrar speldisbólgu má skipta í þá
sem hljótast af meðferð og þá sem hljótast af
sjúkdóminum sjálfum og vikið er að í inngangi.
Með tilliti til þeirra alvarlegu fylgikvilla
speldisbólgu sem lýst hefir verið (16, 18) er
athyglisvert að slíkra hefir ekki orðið vart meðal
þeirra 65 barna sem athugun þessi nær til.
Nú á siðustu árum hefir sú staðreynd orðið ljós að
börn með alvarlegar sýkingar af völdum HiB (s.s.
speldisbólgu og heilahimnubólgu) samfara
blóðeitrun geta smitað einstaklinga í umhverfi
sínu (32, 33). Er talið að sýkingartíðni barna
undir 6 ára aldri í sambýli við sjúkling sé um 0,5
af hundraði sé miðað við 30 daga tímabil, en mun
hærri eða 6-8 af hundraði meðal barna á fyrsta
aídursári (34). Skoðanir hafa þó verið skiptar
varðandi sóttvarnir, og þeim ekki verið sinnt hvað
varðar sjúklinga þá sem legið hafa á HNE-deild
CLV. Athyglisvert er að smitsjúkdómanefnd
bandarísku barnalæknasamtakanna hefir látið
frá sér fara ákveðin tilmæli (33) varðandi
sýklalyfjameðferð til sóttvarna allra barna og
fullorðinna í sambýli við sjúklinginn, þar sem
börn undir fjögurra ára aldri er að finna (önnur
en sjúklingurinn). Skulu börn og fullorðnir sem
náið samneyti hafa haft við sjúklinginn i
dagvistun, skóla eða undir öðrum
kringumstæðum, fá sömu meðferð og
sambýlisfólk hans. Mælir nefndin með gjöf
rífampísín um munn 20 mg/kg líkamsþunga í
einum dagskammti í fjóra daga
(hámarksdagsskammtur: 600 mg). Vanfærar
konur eru þó undanþegnar. Bendir nefndin á að
sýnistaka frá nefkoki til sýklaræktunar sé
þýðingarlaus hvað varðar greiningu þeirra sem á
sýklalyfjagjöf þyrftu að halda. Er ekki síður
athyglisvert að mælt er með því að börn á
batavegi eftir alvarlega HiB sýkingu fái
sömuleiðis rífampísínmeðferð til varnar því að
viðkomandi barn verði smitberi með HiB í
nefkoki. Gildi afnæmingar hvað varðar sýkingar
af völdum HiB mun óljóst (35).
SKIL
Bráð speldisbólga er meðal alvarlegustu
smitsjúkdóma er leggjast á börn og unglinga.
Gangur sjúkdómsins er hraður og skiptir miklu
að greina sjúkdóminn skjótt og hefja viðeigandi
meðferð án tafar. Sú staðreynd að 15,6 af
hundraði barnanna í greinargerð þessari voru
aðframkomin við komu á sjúkrahús ítrekar enn
frekar mikilvægi þessa.
Snör sjúkdómsgreining háls-, nef- og
eyrnalæknis, pípusetning svæfingalæknis og náið
samstarf þeirra varðandi meðferð, sem og umsjá
þjálfaðs starfsliðs gjörgæslu- og HNE-deilda eru
hornsteinar meðferðarferlis þess sem hér er lýst.
Velheppnuð meðferð 65 barna með bráða
speldisbólgu án alvarlegra fylgikvilla sýnir að vart
er ástæða til meiri háttar breytinga á því ferli sem
fylgt hefir verið á fimmtán ára tímabili.
ÞAKKIR
Höfundar þakkar Karl-Ivar Karlsson,
verkfræðingi við rannsóknadeild CLV
lækningalegri efnafræðri, aðstoð alla við