Læknablaðið - 15.04.1987, Blaðsíða 20

126
1987; 73: 126-32 LÆKNABLAÐIÐ
Konráð S. Konráðsson, Urban Örtegren
SJÚKDÓMSEINKENNI, MEÐFERÐ OG ÁRANGUR
VIÐ MEÐFERÐ 65 BARNA MEÐ BRÁÐA
SPELDISBÓLGU
ÚTDRÁTTUR
Bráð speldisbólga (epiglottitis acuta) er alvarlegur
smitsjúkdómur barna og unglinga. Gangur
sjúkdómsins er hraður og getur bólguþroti á
speldi ásamt könnu- og speldisfellingum valdið
köfnun og dauða ef ekki kemur til skjót greining
og meðferð (1).
í greinargerð þessari er sagt frá einkennum 65
barna, tólf ára og yngri, við komu á sjúkrahús,
svo og meðferð og árangri meðferðar á fimmtán
ára tímabili við háls-, nef- og eyrnadeild
Centrallasarettet í Váxjö í Svíþjóð. Vikið er að
mismunargreiningu speldisbólgu og
meðferðarferli háls-, nef- og eyrnadeildar rætt og
rökstutt.
INNGANGUR
Bráð speldisbólga er alvarlegur sjúkdómur og
lífshættulegur án meðferðar, þar sem
barkakýlismynnið getur lokast vegna bólguþrota
á speldisstilk ásamt könnu- og speldisfellingum í
kjölfar blóðeitrunar og sjúklingurinn kafnað.
Gangur sjúkdómsins er hraður og skiptir miklu
tafarlaus sjúkdómsgreining og meðferð. Enda
þótt sjúkdómurinn hafi eflaust fylgt mannkyni
frá fyrstu tíð er honum fyrst lýst, svo vitað sé,
árið 1941 af Sinclair (2).
Bráðri speldisbólgu veldur næstum
undantekningarlaust Haemophilus influenzae,
tegund B (HiB) (3-5). Sjúkdómsmyndin þróast
fljótt.
Einkennist hún í upphafi af hálssærindum og
sótthita, en getur á nokkrum klukkustundum
breyst í kyngingartregðu, slefu og vaxandi
öndunarörðugleika bæði við inn- og útöndun.
Rödd sjúklings er þvogluleg, en ekki hás og sá
geltandi hósti, sem einkennir sogakvef er ekki til
staðar. Lætur barninu best að sitja uppi og teygja
álkuna, svokölluð »þrífótsstelling«, þar sem það
á auðveldast með að ná andanum í slíkri stellingu.
Frá Centrallasarettet 1 Váxjö, Sviþjóð. Barst 07/10/1986.
Samþykkt 20/10/1986.
Skiptir því miklu að barnið sé ekki lagt niður þar
sem slíkt getur aukið á þrotann og lokað þeirri
litlu glufu á barkakýlismynninu sem barnið andar
um.
Meðferð sjúkdómsins er fólgin í því að tryggja
barninu öruggan öndunarveg og hefja
sýklalyfjagjöf sem fyrst. Enda þótt Mac Ewan
hafi þegar árið 1880 (6) lýst setningu pipu um
barkamynni, sem meðferð við bólguþrengslum í
efri öndunarvegum þá er barkaskurður sú
meðferð sem notast hefir verið við lengst af.
Pípusetningu, sem meðferð við sogakvefi og
speldisbólgu, var lýst í fyrsta sinn árið 1965 (7).
Hefir pípusetning raunar rutt sér sífellt meira til
rúms á síðustu árum sem öruggari meðferð við að
tryggja opinn öndunarveg sakir minni fylgikvilla
(3, 7-9) og hefir nú að mestu leyst barkaskurðinn
af hólmi.
Styður greinargerð þessi tvímælalaust réttmæti
þess enda þótt allir séu ekki á sama máli hvað
varðar kosti pípusetningar umfram barkaskurð
(10).
Orsakalýsing bráðrar speldisbólgu er óljós.
Andréasson og félagar höfðu þá kenningu 1971
(11) að þrotinn á speldi ásamt könnu- og
speldisfellingum orsakaðist af
blóðrásarþrengslum við speldisstilkinn. Sú
staðreynd, að HiB veldur vægri ónæmissvörun
samfara alvarlegri blóðeitrun (mikil sýklafjöld í
blóði) og hefir í för með sér heilahimnubólgu hjá
börnum yngri en tveggja ára, en vægari
blóðeitrun samfara speldisbólgu meðal eldri
barna, hefir orðið til þess að rætt hefir verið hvort
HiB-sýking á ungbarnaaldri geti síðar orsakað
Arthus-ofnæmissvörun teg. III (12, 13). Slíkt
gæti skýrt hinn hraða gang speldisbólgu og
bjúgmyndun í efri loftvegum. Við blóðeitrun af
völdum HiB mun sjaldgæft að heilahimnubólga
og speldisbólga fylgist að, en miðeyrabólga,
lungnabjúgur, eitlaþroti á hálsi svo og
lungnabólga geta verið samfara bráðri
speldisbólgu (14-16).