Læknablaðið - 15.10.1989, Blaðsíða 22

290
LÆKNABLAÐIÐ
skýrt af hverju þessi æxli greinast oftar hjá
konum en körlum.
Almennt er talið að krabbalíki í botnlanga
gefi ekki sértæk einkenni. Það er umdeilt
hvort þau geta valdið bráðri botnlangabólgu
með því að þrengja að botnlangaopi eða
stífla það. Hjá okkur höfðu 15 sjúklingar
æxli í mið- eða nærþriðjungi sem hefðu
getað þrengt að botnlangaopi en einungis
sjö höfðu botnlangabólgu. Einn sjúklingur
hafði innhverfingu (intussusception) á
botnlanga inn í ristilhúfu og verður að telja
að krabbalíkið hafa valdið því ástandi sem
leiddi til aðgerðar. Loks var það sjúklingurinn
sem hafði meinvörp en einkenni hans hafa
vafalaust stafað frá æxlinu. Þannig höfðu níu
sjúklingar (12%) einkenni, sem hugsanlega
stöfuðu frá æxlinu.
Staðsetning æxla í botnlanganum og
stœrðardreifing (töflur IV og V) var
sambærileg við erlendar tölur þar sem 63-78%
æxlanna eru í fjærþriðjungi og hlutfall æxla
<1 cm á stærð er 66-95% (3, 5-7, 10, 12, 13,
16-18). Þess er aðeins getið í einni rannsókn
hvemig stærð æxla er mæld en þar er mæling
gerð á sýnum eftir formalínherðingu og
eru 95% æxla hjá þeim höfundum <1
cm að stærð (3). Æxlin geta minnkað við
formalínherðingu og vegna þess að stærð
æxlis er mikilvægt skilmerki sem ábending
um aðra aðgerð en botnlangatöku skiptir
miklu máli að ljóst sé hvemig mælt er (3).
I erlendum rannsóknum er tíðni meinvarpa,
séu slík til staðar, á bilinu 1,4-8,7% (2-4, 6,
10, 13, 14, 17). Oftast em það lítil, randstæð
meinvörp í svæðiseitlum en útbreidd og
jafnvel óskurðtæk meinvörp við greiningu
eru þó þekkt (5, 6, 13). Flest æxli sem hafa
myndað meinvörp eru >2 cm að stærð en
nokkmm tilfellum hefur verið lýst þar sem
frumæxlið var 1-2 cm (3, 6, 10). Við þekkjum
ekki fyrri dæmi þess að fundist hafi meinvörp
frá æxli sem var minna en einn cm að stærð.
Margt er óljóst um líffrœðilega hegðun
krabbalíkis eins og annarra illkynja æxla.
Ymis skilmerki hafa því verið athuguð til
þess að reyna að auðkenna þau krabbalíki í
botnlanga sem hafa tilhneigingu til meinvarpa
og skilgreina þannig ábendingar um róttœkari
aðgerð en botnlangatöku. Fmmugerð í æxlum
sem mynda meinvörp er ekki frábrugðin
þeim sem haldast staðbundin (6). íferð
æxlisfmmna í sogæðar eða taugaslíður í
botnlangavegg má sjá í 30-80% tilfella (5,
14, 18) og er ekki talin réttlæta aðra aðgerð
þótt sú skoðun sé ekki einhlít (13). Æxli í
nærþriðjungi botnlanga hefur stundum verið
talið ábending ristilbrottnáms. Hjá okkur vom
fimm æxli staðsett þar og þrjú vom < 1 cm
frá skurðbrún. Botnlangataka var gerð hjá
fjómm sjúklingum en hlutabrottnám ristilhúfu
að auki hjá einum og vom allir á lífi 5,8-
26,4 ámm eftir aðgerð. Þess eru dæmi að
æxlisvöxtur hafi verið í skurðbrún en ekki
frekar aðhafst. Þeir sjúklingar hafa verið á lífi
17-30 ámm eftir aðgerð (13, 16). íferð æxlis
í botnlangahengi hefur einnig verið tilgreind
sem ábending ristilbrottnáms (10, 16) þó slíkt
finnist hjá 8-31% sjúklinga (3, 6, 7, 10, 12-14,
17, 18). Hjá þeim 19 af okkar sjúklingum sem
höfðu íferð í botnlangahengi og voru á lífi í
lok rannsóknartímabilsins hafa að meðaltali
liðið 16,7 ár frá aðgerð og hjá átta sjúklingum
>20 ár. Einnig er þekkt að æxli án íferðar í
botnlangahengi geta myndað meinvörp (3).
Því hefur stœrð œxlis verið talið mikilvœgasta
skilmerkið sem ábending um ristilbrottnám.
Þeir höfundar sem rannsakað hafa flesta
sjúklinga og fylgt þeim lengst eftir setja
mörkin við 2 cm (5, 6). Æxli >2 cm að
stærð em fátíð 2-8%, (5, 13, 14) en 40-100%,
þeirra hafa myndað meinvörp við greiningu.
Aðrir höfundar með stóran sjúklingahóp og
langan fylgitíma setja mörkin við 1,5 cm
miðað við mælingu eftir formalínherðingu
botnlangans (3). Þegar metin er ábending
ristilbrottnáms þarf einnig að vega aldur og
almennt ástand sjúklings á móti áhættu af
aðgerð þar sem þessi æxli vaxa hægt og geta
verið einkennalaus lengi jafnvel þótt meinvörp
séu til staðar.
Heita má að samstaða sé um meðferð á
krabbalíki í botnlanga þegar æxlið er í
fjærþriðjungi, staðbundið í botnlangavegg og
<1,5 cm á stærð. Hafi skurðlæknir ekkert séð
sem veki gmn um meinvörp er botnlangataka
fullnægjandi meðferð og ekki þörf frekari
aðgerða, rannsókna eða eftirlits. Niðurstöður
okkar benda til þess að sama máli gegni,
óháð staðsetningu í botnlanga eða íferð í
botnlangahengi. Ekkert æxli í rannsókn okkar
var >1,4 cm en hjá 14 sjúklingum sem höfðu
æxli >0,9 cm að stærð og vom á lífi í lok
rannsóknartímabilsins eru að jafnaði liðin