Læknablaðið - 15.10.1989, Blaðsíða 25

LÆKNABLAÐIÐ 1989; 75: 293-302
293
Tómas Helgason, Júlíus Björnsson
GEÐLYFJAÁVÍSANIR UTAN SJÚKRAHÚSA í
REYKJAVÍK í MARS 1984
ÚTDRÁTTUR
Geölyfjaávísanir, sem Sjúkrasamlag
Reykjavíkur greiddi í mars 1984, voru
athugaðar til aö kanna kyn- og aldursdreifingu
sjúklinganna og hvaöa tegundum geölyfja
læknar ávísuöu, hve miklu þeir ávísuöu
hverjum sjúklingi og hve oft og hvernig.
Niöurstööurnar eru bornar saman viö fyrri
athugun (1, 2) og viö sölutölur geölyfja á
landinu (3). Hver sjúklingur fékk aö meðaltali
1,3 lyfseðla á mánuöi og aö jafnaði var ávísaö
1,7 mismunandi geölyfjum. Um 83% ávísana
voru á svefnlyf eöa róandi lyf. Á tæpum
helmingi lyfseölanna var öörum lyfjum ávísaö
jafnframt. Rúm 40% ávísana voru símsendar.
Um 4% sjúklinganna var ávísaö meira en
90 skilgreindum dagsskömmtum (SDS) af
róandi lyfjum á mánuöi og 10% sjúklinga var
ávísað slíku magni af svefnlyfjum. í mánuðinum
var 5,3% karla og 8,6% kvenna 15 ára og
eldri ávísað geölyfjum. Þeim sem ávísað var
geölyfjum, sérstaklega svefnlyfjum, fjölgaöi
hlutfallslega meö hækkandi aldri. Algengistölur
ávísana svara til tæplega 60% af ávísuöum
SDS. Fjöldi SDS á hverja 1000 íbúa hefur
ekki breyst frá 1974 nema fyrir ávísanir á
róandi lyf; þeim hefur fækkaö verulega. Nýleg
Gallupkönnun (4) bendir til aö algengi notkunar
róandi lyfja og svefnlyfja hafi ekki breyst síöan
1984. Tæpum tveim þriöju hlutum lyfjamagnsins
var ávísað til kvenna og um þriðjungi til fólks
sem var 65 ára eöa eldra.
INNGANGUR
Ymis geðlyf hafa verið þekkt lengi. Notkun
brómsalta gegn krömpum hófst 1851. Náðu
þau fljótlega miklum vinsældum sem róandi
lyf og svefnlyf og voru notuð fram yfir miðja
þessa öld. Klóral kom á markaðinn sem
svefnlyf 1869 og barbitúrsýrusambönd upp úr
síðustu aldamótum (5). Sumir misnotuðu þessi
lyf sem vímugjafa og margir urðu háðir þeim.
En tími geðlyfjameðferðar hefst þó ekki fyrir
Frá geðdeild Landspítalans. Barst 08/05/1989. Samþykkt
04/07/1989.
alvöru fyrr en með tilkomu sértækari lyfja
gegn sturlun, þunglyndi og kvíða á árunum
1950-1960. Þessi geðlyf hafa gjörbreytt tilveru
óteljandi fjölda fólks til batnaðar og eru
ómissandi þáttur í nútíma lækningum. Til þess
að svo megi verða áfram, þarf að nota þau
í hæfilegum skömmtum í hæfilegan tíma og
samkvæmt viðeigandi ábendingum.
Rétt og hófleg lyfjanotkun er meginþáttur í
mörgum læknisaðgerðum. Hvort og hvemig
þetta tekst fer eftir þekkingu og reynslu
lækna á þeim truflunum sem hrjá fólk er til
þeirra leitar. Notkun sumra lyfja er tengd
ákveðnum fordómum vegna þess að þau
geta verið vanabindandi, valdið vímu og
fráhvarfseinkennum. A þetta sérstaklega við
um ýmis verkjalyf, svefnlyf og kvíðastillandi
lyf og hefur jafnvel komið fyrir að sjúklingur
hafi ekki fengið tilhlýðilega lyfjameðferð af
þessum sökum. A hinn bóginn getur verið
erfitt að ráða við fíknina í þessi lyf hjá þeim
sem hafa vanist á þau. Sem betur fer kunna þó
flestir læknar og sjúklingar að varast hættumar
sem stafa af notkun slíkra lyfja.
Staðlaðar aðgerðir gegn truflunum eða
sjúkdómum sem fólk þjáist af em mjög fáar
hvar sem borið er niður í læknisfræðinni. Sést
þetta meðal annars af mismunandi lyfjanotkun
(sölu) í nágrannalöndum þar sem ekki er vitað
um neinn verulegan mun á tíðni sjúkdóma
sem lyfjunum er beitt gegn (6, 7). Lyf og
aðrar læknisaðgerðir, hvort heldur þau gera
gagn eða ekki, em fæst án aukaverkana svo
að ástæða er til að gera hvorki annað eða
meira en nauðsyn ber til. Samanburður á
lyfjanotkun (sölu) milli landa, svæða eða
læknisþjónustugreina getur gefið veigamiklar
upplýsingar um hvað hægt er að komast af
með. Ýmsar lýðfræðilegar breytur tengjast
lyfjanotkun, annars vegar vegna tengsla þeirra
við ýmsa sjúkdóma, hins vegar vegna tengsla
þeirra við lífsvenjur og afkomu.