Læknablaðið - 15.08.1990, Blaðsíða 19

LÆKNABLAÐIÐ
289
blóðrásinni til lifrar og annarra vefja og
valdið þar skemmdum, jafnvel lífshættulegum.
Hýslamir eru þó oft einkennalausir. Skýringin
er að hluta til sú að tegundarafbrigði eru
misjafnlega illskeytt. Smitun verður við neyslu
saurmengaðs vatns og fæðu. Sjúkdómsgreining
byggist oftast á því að finna þolhjúpa
amöbunnar í saursýnum. Þegar amaban er í
innrásarham og sjúklingurinn veikur, berst oft
lítið af þolhjúpuðum amöbum út með saumum
og þvf viss hætta á að sjúkdómurinn greinist
ekki við slíka rannsókn. Meðferð fer eftir
eðli sjúkdómsins hverju sinni. Helsta lyf er
metrónídasól. Önnur lyf eru díloxaníðfúórat og
klórókín.
Dýrin eru algeng víða um heim en þó
einkum þar sem þrifnaður er á lágu stigi. í
saursýnarannsóknum að Keldum fundust 18
tilfelli, mörg án greinilegra sjúkdómseinkenna.
Öll tilfellin mátti rekja til smitunar erlendis.
Plasmodium spp. Gródýr þessi valda
mýraköldu (malaríu). Þau sýkja m.a. rauð
blóðkom og fjölga sér í þeim. Fjórar
tegundir mýraköldusýkla eru þekktar úr
mönnum. Moskítómýflugur bera sjúkdóminn
á milli. Helstu sjúkdómseinkenni eru
kölduflog á tveggja eða þriggja daga
fresti. Sjúkdómsgreining byggist á því
að finna gródýrin í blóðsýnum. Hér á
landi hefur greining einkum farið fram
á rannsóknadeildum sjúkrahúsanna í
blóðmeinafræði. Fáein tilfelli hafa fundist
á undanfömum árum (7). Lyf eru tekin
annarsvegar fyrirbyggjandi og hinsvegar
til lækningar. Vegna ónæmismyndunar
sníkjudýranna, einkum P. falciparum, gegn
lyfjum getur þurft að nota mörg lyf við
meðferð á mýraköldu. Helstu lyf eru klórókín,
prímakín, pýrímetamín, súlfónamíð, kínín og
tetrasýklínsambönd.
í dag er mýrakaldan fyrst og fremst í hita- og
heittempraða beltinu. Þau tilfelli sem fundist
hafa hér á landi hafa sjúklingar því sennilega
sótt þangað. Moskítómýflugur eru ekki til hér
á landi.
Cryptosporidium sp. Þetta gródýr sýkir
þekjufrumur í meltingarvegi og fjölgar sér
í þeim. Það finnst einnig í ýmsum öðrum
dýrum. Helsta einkenni sjúkdómsins er
niðurgangur. Ungviði er einkum hætt.
Einkennin ganga venjulega yfir á 3-14 dögum.
Smitun verður með saurmenguðu vatni eða
fæðu. Sjúkdómsgreining byggist einkum á því
að finna gródýrin í saursýnum. Engin lyf eru
þekkt er vinna á þessu sníkjudýri.
Tegund þessi er sennilega útbreidd um allan
heim. Það er rúmur áratugur síðan menn
áttuðu sig á því að þetta sníkjudýr gæti valdið
sjúkdómi í fólki, einkum bömum. Fyrsta
tilfellið í mönnum hér á landi fannst 1986
(8) og síðan hafa alls fundist 9 tilfelli (9).
Einungis eitt tilfellanna virðist mega rekja til
smitunar erlendis. Tíðni sníkjudýrsins í búfé
og öðrum dýrategundum hér á landi er ekki
þekkt.
Þetta sníkjudýr er einn þeirra sýkingarvalda,
sem geta magnast upp í fólki með skert
ónæmi og dregið það jafnvel til dauða.
Toxoplasma gondii. Bogfrymillinn
(eiturdoppan) er gródýr sem sýkir þekjufrumur
í mjógöm dýra af kattaættinni og fjölgar sér
í þeim. I öðrum spendýrum og fuglum lifir
sníkjudýrið og fjölgar sér í frumum ýmissa
vefja. Sýkingareinkenni í mönnum líkjast
einna helst vægri inflúensu og að því loknu
myndast ónæmi er heldur gródýrinu í skefjum
í vefjunum. Smitið getur borist með kattaskít,
við neyslu á hráu sýktu kjöti eða frá móður til
fósturs á meðgöngu. Sjúkdómurinn í mönnum
er einkum greindur með mótefnamælingum.
Mótefnamælingar á blóðsýnum úr mönnum
eru nú hafnar á sýkladeild Landspítalans.
Sýkist kona í fyrsta sinn meðan á meðgöngu
stendur getur frumdýrið borist í fóstrið
og valdið á því skemmdum. Einnig er
bogfrymillinn hættulegur fólki með skert
ónæmi því þar getur gömul sýking blossað
upp, reynst erfið og jafnvel lífshættuleg.
Helstu lyf eru pýrímetamín ásamt súlfadíasíni
en árangur er oft ekki nema miðlungi góður.
Þetta gródýr er algengt um allan heim, og
virðist nokkuð algengt í búfé hér á landi
(10). Tíðni mótefna í ungu fólki hér á landi er
innan við 10%, en hækkar sennilega eitthvað
með aldri (11, 12).
Pneumocystis carinii. Þetta gródýr lifir
og fjölgar sér í lungnablöðrum manna og
ýmissa annarra dýra. Tegundin er útbreidd
um allan heim. I heilbrigðum einstaklingum
virðist hún ekki valda sjúkdómi. Greining
byggist á að finna frumdýrið í slími eða